ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΛOΓΩΝ

Ὡς ἄρα διὰ γυναικός…

Γενέθλιον Σ.  Ἀρ. Τ. (8. 9. 1927 – †15. 1. 2013)

Στὶς ἀρχὲς τοῦ Σεπτεμβρίου κάθε χρονιᾶς, ὁ πατέρας μοῦ θύμιζε:

—Γεννήθηκα σὰν τὴν Παναγιά· στὶς 8 τοῦ μηνός!

Δὲν ἦταν στὴν παράδοση τῶν Ἀγραφιωτῶν ‒πιστοὶ στὸ πνεῦμα τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης‒, νὰ ἑορτάζει κάποιος τὴν γενέθλια ἡμέρα του· τὰ ὀνομαστήρια εἶχαν τὴν πρωτοκαθεδρία. Ἔτσι, ἡ ἑορτὴ περνοῦσε σὲ χαμηλοὺς τόνους· νωχελικά.

—Νὰ πᾶμε στὴν Παναγιὰ τὴν Στάνα, στὰ Πιγκιανά  μοῦ εἶπε τὴν τελευταία χρονιά.[1]  

Ἡ φυσική του κατάσταση ὅμως, δὲν τὸ ἐπέτρεψε.

Ξυλουργός, ὅπως καὶ ὁ Υἱός Της, εἶχεν ἀρχίσει τὸ στάδιόν του[2] στὴν ξυλουργική, ὡς στρατιώτης, στὰ Πετρανὰ Δυτικῆς Μακεδονίας.

 Ὅταν ἐκοιμήθη καὶ δὲν μποροῦσα διὰ ζώσης φωνῆς νὰ ἀκούσω ‒it’s too late when we die to admit we don’t see, eye to eye, ἀναφέρει ἓν ξενικὸν ἄσμα‒[3] τὴν ὑπενθύμισή του, ζήτησα ἀπὸ τὸν  καλὸ φίλο, τὸν Γιάννη Μάκκα ἀπὸ τὴ Μύρεσι τῶν Ἀγράφων καὶ δεινὸ λειτουργὸ τῆς βιβλιοφιλίας, νὰ μοῦ παραχωρήσει, ἀπὸ τὴν πλούσια συλλογή του ἡμερολογίων παλαιοτέρων δεκαετιῶν ποὺ διαθέτει, ἕνα ἡμερολόγιο τοῦ ἔτους 1927: ἔτος γεννήσεως τοῦ πατέρα. Ἤθελα νὰ ἰδῶ ποιὰ ἦταν αὐτὴ ἡ 8^η Σεπτ. 1927. Νὰ τήν «ψηλαφήσω». Νὰ τόν «γιορτάσω» χωρὶς τὴ φυσική του παρουσία.

Ὁ ΚΑΖΑΜΙΑΣ ΤΟΥ ΕΡΜΟΥ, ἔτους 1927.

Πράγματι, κάποια μέρα, ὁ Γιάννης μοῦ ἐνεχείρισε τὸν ΚΑΖΑΜΙΑ ΤΟΥ ΕΡΜΟΥ τοῦ ἔτους 1927. Κοιτάζω, «ψηλαφῶ», ἀντιγράφω: Πέμπτη 8 Σεπτ. 1927, Τὸ γενέσιον τῆς Θεοτόκου (ἀ ρ γ ί α)· ἡ ἀραιογράφηση δική μου: ὅταν,  στοὺς νεωτερικοὺς χρόνους, καθὼς ἡ ἀνθρωπότητα ἔχει ὑποκύψει στὰ θέλγητρα τῆς προόδου,[4] καὶ σύμφωνα μὲ τὴν ἰδεολογία τοῦ προοδευτικοῦ χρόνου, καταργεῖται οὐσιαστικά, ἀκόμη καὶ ἡ Κυριακὴ ἀργία.

Ἡ «κακή» συνήθεια, ἀπὸ φιλέρευνη διάθεση πάντα, νὰ διαβάζω ὅ,τι μοῦ παραδίδουν ‒ἴσως καὶ ἀπὸ ἕνα εἶδος μυστηριακῆς προορατικῆς προδιάθεσης‒ μὲ ὁδήγησε στὴ σελ. 81 ὅπου δημοσιεύεται ἕνα χαριτολογικὸ θυμοσόφημα, τὸ ὁποῖο αὐτὸς ποὺ τὸ δημοσιεύει, τὸ ἀποδίδει στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Εἶναι γνωστὸ πὼς ὁ μεγάλος Σκιαθίτης λόγιος διάνθιζε τὸν γραπτό του λόγο μὲ πλῆθος πνευματώδη σατιρικὰ καὶ κωμικὰ λογοπαίγνια.[5] 

Ὁ τριτεξάδελφός του Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης, τὸ ἕτερον ἥμισυ τῆς Σκιάθιας λογοτεχνικῆς ξυνωρίδος, σὲ ἕνα διήγημά του σχολιάζει τὸ σατιρικὸ πνεῦμα τοὺ Ἀλ. Παπαδιαμάντη:

«Ὁ φίλος μου ὁ Ἀλεξανδρῆς μὲ τὸ πατροπαράδοτον σατυρικὸν πνεῦμα,

λεπτὸν ὡς ἀεράκι πεύκου γηραιοῦ»

              (Ἀλεξ. Μωραϊτίδης, Χριστούγεννα στὸν ὕπνο μου). [6]   

Ὁ μακαρίτης ὁ Ἀλέξ. Παπαδιαμάντης ἔλεγε ὅταν θυμοσοφοῦσε:

— Ἡ παιδούλα γελᾷ, ἡ παρθένος ὀνειρεύεται, ἡ πανδρευμένη δουλεύει, ἡ γριὰ χασμᾶται καὶ μόνον ἡ χήρα διασκεδάζει.

 

Σελ. 81 τοῦ Καζαμία τοῦ ἔτους 1927, ὅπου δημοσιεύεται ἕνα χαριτολογικὸ θυμοσόφημα, τὸ ὁποῖο αὐτὸς ποὺ τὸ δημοσιεύει τὸ ἀποδίδει στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Αὐτό, τὸ περὶ τὸν Παπαδιαμάντη ἀνεκδοτολογικό, δημοσιεύεται ἀνυπόγραφο στὸν ΚΑΖΑΜΙΑ ΤΟΥ ΕΡΜΟΥ [σ. 81] τοῦ ἔτους 1927. Ἐνδεχομένως, σώζεται ἀπὸ τὸν ἐκδότη τοῦ ΚΑΖΑΜΙΑ Μιχαὴλ Σαλίβερο (1862-1935), ὁ ὁποῖος ἦταν κάτοικος Ἀθηνῶν καὶ λόγῳ τῆς ἐπαγγελματικῆς του δραστηριότητος  διατηροῦσε ἐπαφὲς μὲ ἀνθρώπους  τῶν Γραμμάτων,  καὶ πιθανολογεῖται πὼς γνώριζε τὸν Παπαδιαμάντη ὅταν ἐκεῖνος ζοῦσε καὶ ἐργαζόταν στὴν πρωτεύουσα. Πιθανόν, σὲ αὐτοὺς τοὺς κύκλους νὰ ἄκουσε τὸ χαριτολογικὸ αὐτὸ γνωμικὸ ποὺ ἀποδίδεται στὸν Ἀλ. Παπαδιαμάντη. 

Ἀνδρέας  Δ. Ἔρσελμαν,
Σκιάθος, τὸ νησὶ τοῦ Παπαδιαμάντη, Ἀθήνα 1954, ἐκδ. Μ. Σαλίβερου Α. Ε.

Ἀπὸ τὸν ἐκδοτικὸ οἶκο Μ. Σαλίβερου ἐκδόθηκαν ἐπίσης, σχετικῶς μὲ τὸν Ἀλ. Παπαδιαμάντη καὶ τὴ γενέτειρά του Σκιάθο καὶ τὰ ἐξῆς: Ἀνδρέας Δ. Ἔρσελμαν, Σκιάθος. Τὸ νησὶ τοῦ Παπαδιαμάντη (1954)· Ἀλέξ. Παπαδιαμάντης, 

«Ἡ τελευταία βαπτιστική».
Τὸ διήγημα τοῦ Ἀλ. Παπαδιαμάντη,
 ὅπως ἐκδόθηκε ἀπὸ τὶς ἐκδ. Μιχ. Σαλίβερος. 

Ἡ τελευταία βαπτιστική, σειρὰ [Ἱστορίες καὶ παραμύθια ‒17]· Harte Bert  1836-1902, Διηγήματα ὑπὸ Μπρὲτ Χάρτ, μεταφρ. Ἀλ. Παπαδιαμάντης. [7]

                                                          Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

*Σὲ ἔντυπη μορφὴ μπορεῖτε νὰ τὸ διαβάσετε στὰ Χρονικὰ Δυτ. Μακεδονίας φ. 741, 8. 9. 2017.

[1].  Ἡ ἱστορικὴ μονὴ τῆς Στάνας βρίσκεται στὰ Ἐπινιανὰ τῶν Ἀγράφων καὶ τιμᾶται στὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου. Γιὰ τὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας τῆς Στάνας βλ. Ἀνάργυρος-Γιάννης Μαυρομύτης, «Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Στάνας», Τὰ Ἄγραφα στὴ διαδρομὴ τῆς Ἱστορίας, Πρακτικὰ Συνεδρίου: Τροβάτο - Ἄγραφα –Βραγγιανά ( 8. 9. 10. Αὐγούστου 2008), [Πανευρυτανικὴ Ἕνωση], Ἀθήνα 2009, σ. 895-926. 

[2]. Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ὁ ἔρωτας στὰ χιόνια, Κριτικὴ ἔκδοση, ἐπιμ. Νικ. Δ. Τρισνταφυλλόπουλος, ἐκδ. Δόμος, τόμ. Γ΄ , Ἀθήνα 1984, σ. 105.

[3]. Mike and The Mechanics, The Living years, 1988, [ https://www.youtube.com/watch?v=uGDA0Hecw1k] .

[4] . Λάκης Προγκίδης, Ὑπὸ τὴν Παπαδιαμαντικὴν δρῦν, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 2017, σ. 270.
[5]. Γιὰ τὸ κωμικὸ στοιχεῖο στὸν Ἀλ. Παπαδιαμάντη βλ. Δημήτρης Β. Κουτσούγερας, «Τὸ κωμικὸ στὸν Παπαδιαμάντη», Φρέαρ 11 (2015) 358-376. Αὐτὴν τὴ διάθεσή του, καὶ μάλιστα ἀπὸ νεαρὰ ἡλικία,  ἀναφέρει καὶ ὁ ἴδιος ὁ Παπαδιάμαντης στὸ πολὺ γνωστὸ αὐτοβιογραφικό του, ὅπου μεταξὺ ἄλλων σημειώνει: «Μικρὸς ἐζωγράφιζα Ἁγίους εἴτα ἔγραφα στίχους, καὶ ἐδοκίμαζα νὰ συντάξω κωμωδίας … Α.Π.».
[6].  Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης,  Τὰ διηγήματα, φιλ. ἐπιμέλεια Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ἐκδ. Γνώση κ΄Στιγμή, τ. Β΄, Ἀθήνα 1991, σ. 194.
[7]. Γιὰ τὰ ἐκδοτικὰ καταστήματα «Σαλίβερος» καὶ τὴ δραστηριότητά τους βλ. Εὐαγγελία  Ἄντζακα-Βέη, «Καταστήματα Μιχαὴλ Ἰ. Σαλίβερος», Πεντακόσια χρόνια ἔντυπης παράδοσης τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ (1499-1999), ἐπιμ. Κ. Σπ. Στάικος, Τ. Ε. Σκλαβενίτης, [Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων], Ἀθήνα 2000, σ. 345-348.