Δήμητρας Μαραγιάννη-Ντόβα, ἰατροῦ ἀναισθησιολόγου, «Ποιοί ἦταν οἱ σπουδαιότεροι μαθητὲς τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου στὶς Σχολὲς Αἰτωλικοῦ, Καρπενησίου καὶ Μεγάλων Βραγγιανῶν»

Γιὰ νὰ δεῖτε ὅλο τὸ ἀρχεῖο, πατῆστε ἐδῶ

ΑΗ-ΝΙΚΟΛΑΣ ΤΗΣ ΡΑΧΗΣ ΒΡΑΓΓΙΑΝΩΝ

Ἑορτὴ τῆς ἱερᾶς μνήμης τοῦ ἁγίου Νικολάου ἀρχιεπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας, τοῦ    Θαυματουργοῦ, στὰ Μεγάλα Βραγγιανὰ τῶν Ἀγράφων.

   Στὸ  ναΰδριο τοῦ Ἁγίου Νικολάου τῆς Ράχης τῶν Μεγάλων Βραγγιανῶν, σὲ ὑψόμετρο περίπου 1.600 μ., τὸ πρωΐ τοῦ Σαββάτου τῆς 6ης Δεκεμβρίου 2014, τιμήθηκε μὲ τὸν Ὄρθρο καὶ τὴν Θεία Λειτουργία τῆς Ἡμέρας  ‒μετ᾿ ἀρτοκλασίας‒  ἡ ἱερὰ μνήμη τοῦ ἁγίου Νικολάου Μύρων.

    

  Ὁ μικρὸς ναός, κτισμένος τὸ 1900 μὲ κτήτορα τὸν Δ.(ημήτριο) Γ.(εώργιο) Μαλαμούλη, σύμφωνα μὲ ἐντοιχισμένη πλάκα στὴν εἴσοδό του, λειτουργήθηκε, κατὰ τὶς γραπτὲς σωζόμενες πηγές, ἀλλὰ καὶ τὴν προφορικὴ παράδοση τοῦ τόπου, γιὰ πρώτη φορὰ τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου.

   Μὲ τὴν ἄχραντη ἡσυχία τοῦ περιβάλλοντος χώρου τῶν ἀμφικρήμνων ὀρέων τῶν Ἀγράφων, μὲ συνοδεία τὰ οὐράνια νέφη, τὴν ὁμίχλη καὶ τὸν σχεδὸν ὁμιλούντα ἄνεμο τοῦ ἀγραφιώτικου χώρου, οἱ λίγοι ἀριθμητικά, ἀλλὰ πολλοὶ γιὰ τὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς καὶ τοῦ τόπου,  προσκυνητὲς προσῆλθαν, ἀψηφοῦντες τὸ κρύο, τὴ βροχή, τὴν ὁμίχλη καὶ τὸ ἀπόμακρο τοῦ τόπου, ὡς ἄλλο φιλέορτο καὶ φιλακόλουθο ἐκκλησίασμα Παπαδιαμαντικῶν διηγημάτων καὶ Μωραϊτιδικῶν ἀφηγήσεων, ἐκ βαθέως ὄρθρου, στὸ λιτὸ ἀλλὰ ταυτόχρονα τόσο ἁρμονικὰ ἐνταγμένο στὸν χῶρο ναΰδριο τοῦ ἁγίου Νικολάου.  

  

 Ὁ ἱερέας τοῦ τόπου π. Κωνσταντῖνος Κουτσουπιᾶς, μὲ ἱεροψάλτες τὸν μοναχὸ τῆς μονῆς Πετρήλου π. Βαρσανούφιο καὶ τὸν συγχωριανό μας Περικλῆ Ἀντωνίου ἀπὸ τὸν συνοικισμὸ τῆς Κουστέσας, κηροκρατοῦντες, ὑπὸ τὸ ἱλαρὸν φῶς τῶν κεριῶν τῶν μανουαλίων καὶ τῶν λαδοκαντήλων ἔψαλλαν τὰ «τραγούδια τοῦ Θεοῦ»· τοὺς ὕμνους καὶ τὰ τροπάρια τῆς Ἱερῆς Ἀκολουθίας. Μαζί τους τὸ ἐκκλησίασμα βίωσε μοναδικὲς κατανυκτικὲς ὧρες· ζέστανε τὶς καρδιές του καὶ τὸ σῶμα του ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης μὲ τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα Του. Ὁ ἐπίτροπος Ἀριστείδης Θ. Τσιώλης μὲ τὴν ἀνύστακτη φροντίδα του γιὰ τὴν εὐπρεπῆ λειτουργία τοῦ ναοῦ, ὁ ὀκταετὴς Εὐάγγελος  υἱὸς Τιμοθέου Τσιάρα βοηθὸς τοῦ ἱερέως, ἡ Γεωργία Τσιάρα συζ. Τιμοθέου, ποὺ μὲ τὶς θυγατέρες της Ἰωάννα καὶ Θωμαΐδα παρασκεύασαν τοὺς ὑπέροχους παραδοσιακοὺς ἄρτους τῆς ἀρτοκλασίας, ὁ Ἀριστείδης Σπ. Τσιώλης μὲ τὴ συμβολή του στὴ διακίνηση καὶ ἐξυπηρέτηση τῶν προσκυνητῶν καὶ λειτουργῶν καὶ ὁ Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης μὲ τὴν προσφορὰ γλυκισμάτων καὶ ἐδεσμάτων γιὰ τὴν ἑορτάζουσα θυγατέρα του Νικολία ἔβαλαν τὴν δική τους καταλυτικὴ σφραγίδα, στὴν μικρή, ταπεινὴ καὶ ἐλάχιστη αὐτὴ εὐχαριστιακὴ κοινότητα καὶ στὴν ἐπιτυχία τοῦ ὅλου ἐγχειρήματος.  

  

    Ὁ φυσικὸς ἦχος τῶν ψαλμωδιῶν καὶ τὸ ἰσχνὸ καὶ χλωμὸ φῶς τῶν κεριῶν καὶ τῶν κανδηλῶν, ἀνάπαυσαν τὴν ψυχή μας καὶ τὴ φώτισαν πολὺ περισσότερο ἀπὸ τὸν τεχνητὸ ἦχο καὶ τὸν φωτισμὸ τῶν πολυελαίων τῶν μεγαλοπρεπῶν ναῶν καὶ ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ θαυματουργός «ὁ κανὼν πίστεως, ὁ εἰκὼν πραότητος καὶ ὁ ἐγκρατείας διδάσκαλος» τιμήθηκε ἀπὸ τοὺς ἐνορίτες τοῦ τόπου μας στὸν μοναχικὸ ἀλλὰ γεμᾶτο ἀπὸ ἐνθυμήσεις 114 ἐτῶν, ‒ὅσων προπορεύτηκαν καὶ ὅσων κάθε μέρα συνεχίζουν νὰ πορεύονται,‒ στὸν μικρὸ ναὸ τῆς Ράχης τοῦ Ἅη-Νικόλα, μὲ τὸ  θαυμαστό,  πέτρινο, θολωτὸ κτίσιμο τῆς ὀροφῆς. 

   

  Ὁ ἦχος τῆς μικρῆς καμπάνας ἀκούστηκε πάλι μετὰ ἀπὸ καιρὸ καὶ «ἡμέρεψε» τὸν μολυβένιο οὐρανὸ καὶ τὰ ἄγρια, ἀπόκρημνα βράχια τοῦ Καταραχιᾶ καὶ τῆς Νιάλας. Ὁ ταπεινὸς αὐτὸς ναός, πλὴν τῆς θείας λατρείας, προσέφερε καὶ προσφέρει στοὺς ταξιδιῶτες, ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια, προστασία, φροντίδα, παραμυθία καὶ θαλπωρὴ ‒τοὺς χειμερινοὺς ἰδιαίτερα μῆνες‒ ὅταν οἱ καιρικὲς συνθῆκες στὴν περιοχὴ πολλὲς φορὲς ἀπειλοῦν τὴν ἴδια τὴ ζωή τους. 

   Βιώσαμε νὰ συλλειτουργοῦν μαζί μας ὅλοι αὐτοὶ ποὺ θὰ ἤθελαν νὰ εἶναι στὸν ναό, ἀλλὰ λόγοι ποὺ ξεπερνοῦν τὶς δυνάμεις τους δὲν τοὺς τὸ ἐπέτρεψαν, καθὼς καὶ οἱ ψυχὲς ὅλων αὐτῶν, ποὺ ἔφυγαν ἀπὸ αὐτὸν τὸν Κόσμο, ἀλλὰ οἱ ἐνθυμήσεις τους εἶναι ἀποταμιευμένες σ᾿ αὐτὸν τὸν χῶρο· καὶ στὴ Μνήμη τοῦ Θεοῦ.

                                                                       Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

Περισσότερες φωτογραφίες στὴ Σελίδα τοῦ facebook, Ἑλληνομουσεῖον Ἀγράφων

Ο ΗΓΟΥΜΕΝΟΣ ΤΗΣ Ι. Μ. ΜΥΡΤΙΑΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΟΣ ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ (α΄ ΜΙΣΟ 18ου ΑΙ.)

             Ὁ ἱερομόναχος Γεννάδιος, ἡγούμενος τῆς

            παρὰ τὸ πέλαγος τῆς Αἰτωλίας ἱ. μ. Μυρτιᾶς

    Συμβολὴ στὴν ἱστορία της τὸ α΄ μισὸ τοῦ 18^ου αἰώνα*

                                                         Τοῦ Κωνσταντίνου Σπ. Τσιώλη

  Μετὰ τὴν κοίμηση, στὶς 20 Ἰανουαρίου 1712, τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς Μυρτιᾶς Γρηγορίου, στὸ διακόνημα τοῦ ἡγουμένου τοποθετεῖται, στὶς 31 Δεκεμβρίου 1712, ἀπὸ τὸν γνωστὸ λόγιο ἱεράρχη τῆς Τουρκοκρατίας, τὸν μητροπολίτη Ἄρτης καὶ Ναυπάκτου Νεόφυτο Μαυρομάτη, ὁ ἱερομόναχος Γεννάδιος, ὁ ὁποῖος φαίνεται πὼς διατηροῦσε στενὴ προσωπικὴ καὶ πνευματικὴ σχέση μὲ τὸν λόγιο, ἱερομόναχο τῆς Τουρκοκρατίας  Ἀναστάσιο Γόρδιο (1654-1729). Μὲ βάση τὴν τελευταία, χρονολογικῶς, σωζόμενη γραπτὴ μνεία-ἐνθύμηση τοῦ Γενναδίου, στὰ 1747, συμπεραίνουμε  πὼς  διετέλεσε ἡγούμενος τῆς μονῆς Μυρτιᾶς γιὰ περισσότερα ἀπὸ 35 χρόνια, καὶ ἀπὸ ὅσα σώζονται γι’ αὐτὸν διαπιστώνουμε πὼς ἦταν ἕνας ἐξαιρετικὰ δραστήριος  ἡγούμενος, μὲ μεγάλη προσφορά, μὲ ἐξαιρετικὴ δράση καὶ σπάνιο ἐνδιαφέρον  γιὰ τὴ Μονή, αὐτὸ τὸ ὀνομαστὸ ἱστορικὸ καὶ καλλιτεχνικὸ κέντρο τῆς περιοχῆς χτισμένο σὲ μαγευτικὴ τοποθεσία, μὲ τὰ περιβόλια τῆς Γουρίτσας καὶ τὴ λίμνη Τριχωνίδα στὰ πόδια του.

   Ὁ Γόρδιος πρέπει νὰ γνώρισε τὸν Γεννάδιο τὴν περίοδο τῆς εἰκοσαετοῦς παραμονῆς του (1690-1710) ὡς δασκάλου στὸ Αἰτωλικό. Μετὰ τὴν κοίμηση τοῦ Γρηγορίου λοιπόν, ὁ Γεννάδιος, ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα μελήματά του ἦταν νὰ γράψει στὸν Γόρδιο, ὁ ὁποῖος τότε μόναζε στὴ γενέτειρά του τὰ Βρανιανὰ τῶν Ἀγράφων (νῦν Μεγ. Βραγγιανά), νὰ τὸν συμβουλευθεῖ μὲ ποιόν τρόπο θὰ διαχειρισθεῖ τὰ ζητήματα τῆς Μονῆς. Πράγματι, ὁ Γόρδιος ἀνταποκρίνεται στὸ αἴτημα τοῦ Γενναδίου συμβουλεύει αὐτόν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους μοναχοὺς τῆς μονῆς Μυρτιᾶς, γιὰ τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους θὰ προστατεύσουν καὶ θὰ ἀναδείξουν τὸ μοναστήρι τους. Οἱ συμβουλές του, ὅπως καταγράφονται σὲ γράμμα τοῦ Γορδίου πρὸς τὸν Γεννάδιο, στὶς 10 Ἀπριλίου 1719, ἀφοροῦν:

  1.τὴν τήρηση ἀπὸ τοὺς μοναχοὺς τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξεως τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν

  2. τὸν τύπο τῆς κοινοβιακῆς μοναστικῆς ζωῆς , ποὺ ὀφείλουν νὰ ἀκολουθοῦν

  3. τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο πρέπει νὰ διαχειρίζονται τὴ σχέση τους μὲ τὴν τοπικὴ κοινωνία καὶ τὶς τοπικὲς διοικητικὲς ἀρχές

  4. τὸ χρέος τους  νὰ μελετοῦν, ἰδιαίτερα Πατερικὰ κείμενα καὶ βίους ἁγίων

  5. τὰ γενικὰ χαρακτηριστικὰ γνωρίσματα ποὺ πρέπει νὰ διέπουν τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὀφείλουν νὰ διάγουν τὴ  μοναστικὴ ζωή τους.

  Ὁ Γεννάδιος ἀκολούθησε,  ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὸ ἐπιτελεσθὲν ἔργο του στὴ μονὴ Μυρτιᾶς, ποὺ καταγράφεται στὴν Πρόθεση τοῦ μοναστηριοῦ ἀλλὰ καὶ τὶς σημειώσεις ποὺ διέσωσαν ὁ Δημήτριος Λουκόπουλος ἀλλὰ καὶ  ἀρχιμανδρίτης Σοφρώνιος Παπακυριακοῦ, τὶς συμβουλὲς τοῦ Γορδίου. Ἔτσι, καὶ τὸν κοινοβιακὸ μοναστικὸ τύπο διετήρησε, καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ τάξη τήρησε, καὶ τὴν περιουσία τῆς Μονῆς διατήρησε ἀλλὰ καὶ αὔξησε, καὶ τὴν βιβλιοθήκη φρόντισε, καὶ πολὺ καλὴ συνεργασία καὶ σχέση εἶχε μὲ τοὺς ἄρχοντες τοῦ τόπου.

  Τὴν ἄνοιξη τοῦ 1719 ὁ Γεννάδιος στέλνει γράμμα στὸν Γόρδιο στὰ Βρανιανά. Ἀφορμή: ἡ ἀσθένεια τῆς ἀνεψιᾶς τοῦ Γεωργίου Ζάκχου προεστώτα τῆς Δερβέκιστας. Στὶς 5 Μαΐου 1719 ὁ Γόρδιος  ἀπαντᾶ στὸν Γεννάδιο μὲ ἐπιστολὴ στὴν ὁποία ἐπισυνάπτει καὶ φαρμακευτικὴ ἀγωγὴ γιὰ τὴν ἀνεψιά τοῦ προεστῶτα. Ἐπίσης, στὸ γράμμα αὐτό, ὁ Γόρδιος ἀπευθύνει πρόσκληση, ἐκφράζει τὴν ἐπιθυμία, ὅπως ὁ Γεννάδιος καὶ ἡ μοναστική του συνοδεία τὸν ἐπισκεφθοῦν στὰ Βρανιανά. Πράγματι, ὁ Γεννάδιος ἐπισκέφθηκε τὸν Γόρδιο στὰ Βρανιανὰ καὶ μάλιστα δύο φορές. Ἡ πρώτη μετάβαση τοῦ Γενναδίου στὰ Βρανιανά τοποθετεῖται τὸν Ἰούνιο ἢ Ἰούλιο τοῦ 1719. Ἡ δεύτερη μετάβαση στὰ Βρανιανὰ τοποθετεῖται στὸ τέλος Αὐγούστου μὲ μέσα Σεπτεμβρίου 1719. Σκοπὸς τῆς δεύτερης ἐπίσκεψής του ἦταν νὰ μεταφέρει πρόταση τῶν προεστώτων τοῦ Ἀποκούρου, γιὰ μετάβαση καὶ διαμονή τοῦ Γορδίου στὴν περιοχή. Ἡ ἀπάντηση τοῦ Γορδίου ἦταν διακριτικὰ ἀρνητική.

  Ὁ Γεννάδιος, λοιπόν, ἴσως, ὑπακούοντας καὶ στὶς προτροπὲς καὶ νουθεσίες τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου, φαίνεται πὼς ὑπῆρξε ἐξαιρετικὰ δραστήριος ἡγούμενος. Ὁ μεγάλος Δωριέας λαογράφος Δημήτριος Λουκόπουλος (1874-1943) γράφει χαρακτηριστικὰ γι’ αὐτόν: «…φαίνεται ἄνθρωπος ἐξαιρετικῆς δράσεως καὶ σπανίου ἐνδιαφέροντος διὰ τὰ ζητήματα τῆς Μονῆς».

*Περίληψη, ἀντίστοιχης, προφορικῆς εἰσήγησης, στὶς 22 Νοεμβρίου 2014, στὸ Ἀγρίνιο, στὸ  Α΄ Ἐπιστημονικὸ Συνέδριο: Στὰ  βήματα τοῦ Πατροκοσμᾶ:  Ἀνακαλύπτοντας τὰ ἴχνη τῆς «Βυζαντινῆς Αἰτωλοακαρνανίας», ἰχνηλατῶντας τὴν ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μυρτιᾶς

Α΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ : ΣΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ, ΑΓΡΙΝΙΟ-Ι. Μ. ΜΥΡΤΙΑΣ-ΘΕΡΜΟ, 21-23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014

Στὰ  βήματα τοῦ Πατροκοσμᾶ:  Ἀνακαλύπτοντας τὰ ἴχνη τῆς «Βυζαντινῆς Αἰτωλοακαρνανίας», ἰχνηλατῶντας τὴν ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μυρτιᾶς.

Διοργανωτές: Ἱερὰ Μητρόπολις Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας

                        Ἱερὰ Βυζαντινὴ Κοινοβιακὴ Μονή, Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου Μυρτιᾶς

                        Δῆμος Θέρμου

Μὲ ἐπιτυχία, ποὺ ξεπέρασε καὶ τὶς προσδοκίες τῶν διοργανωτῶν του, πραγματοποιήθηκε, στὶς 21, 22 καὶ 23 Νοεμβρίου 2014, τὸ Α΄ Ἐπιστημονικὸ Συνέδριο: Στὰ  βήματα τοῦ Πατροκοσμᾶ:  Ἀνακαλύπτοντας τὰ ἴχνη τῆς «Βυζαντινῆς Αἰτωλοακαρνανίας», ἰχνηλατῶντας τὴν ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μυρτιᾶς. Οἱ ἐργασίες τῆς πρώτης καὶ  δεύτερης ἡμέρας τοῦ Συνεδρίου διεξήχθησαν στὸ Ἀγρίνιο, στὴν Αἴθουσα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. καὶ τῆς τρίτης στὴ μονὴ Μυρτιᾶς καὶ στὴν Αἴθουσα Ἐκδηλώσεων τοῦ Δημαρχιακοῦ Μεγάρου Θέρμου Τριχωνίδος. Μετὰ ἀπὸ σχετικὴ πρόσκληση τῶν διοργανωτῶν πήραμε μέρος στὶς ἐργασίες τοῦ Συνεδρίου καὶ στὴ δεύτερη ἡμέρα παρουσιάσαμε, μὲ τίτλο: «Ὁ ἱερομόναχος Γεννάδιος, ἡγούμενος τῆς παρὰ τὸ πέλαγος τῆς Αἰτωλίας ἱ. μ. Μυρτιᾶς Συμβολὴ στὴν ἱστορία της τὸ α΄ μισὸ τοῦ 18^ου αἰώνα», τὸ ἔργο καὶ τὴ δράση τοῦ ἡγουμένου τῆς μονῆς Μυρτιᾶς, Γενναδίου, τὸ α΄ μισὸ τοῦ 18^ου αἰιῶνα καὶ τὴ σχέση του μὲ τὸν λόγιο, ἱερομόναχο Ἀναστάσιο Γόρδιο (1654-1729). 

  

   Μὲ τὴ λήξη τῆς παρουσίασής μας, ἀφοῦ εὐχαριστήσαμε γιὰ τὴν πρόσκληση καὶ τὴ φιλοξενία, προσκαλέσαμε τὸν νῦν ἡγούμενο τῆς μονῆς Μυρτιᾶς π. Ἰωσὴφ καὶ τὴ μοναχική του συνοδεία νὰ ἐπισκεφθοῦν τὰ Ἄγραφα, τὰ Μεγάλα Βραγγιανά, τὴν ἕδρα τοῦ πάλαι ποτέ «Ἑλληνομουσείου Ἀγράφων», ὅπως ἔκανε τὸ 1719, καὶ μάλιστα δύο φορές, ὁ προκάτοχός του ἐξαιρετικὰ δραστήριος ἡγούμενος Γεννάδιος, μὲ ἰδιαίτερη καταγωγὴ ἀπὸ τὴν Προσθοβᾶ, νῦν Καλλιθέα Τριχωνίδος.

Γιὰ νὰ δεῖτε περισσότερα, πατῆστε ἐδῶ

A' ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ : ΣΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ, Ι. Μ. ΜΥΡΤΙΑΣ, 21-23 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014

Στὰ  βήματα τοῦ Πατροκοσμᾶ:  Ἀνακαλύπτοντας τὰ ἴχνη τῆς «Βυζαντινῆς Αἰτωλοακαρνανίας», ἰχνηλατῶντας τὴν ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μυρτιᾶς.

ΜΝΗΜΗ π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΛΥΒΑ (1939-2014)

       Μνήμη π. Δημητρίου Καλύβα  (1939-3 Ὀκτωβρίου 2014)

 Ἡ εἰς ἱερέα τιμή «εἰς τὸν τῶν ὅλων Δεσπότην διαβαίνει»                                                (Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, PG τ. 54, στλ. 564, «Εἰς τὴν Γένεσιν», Ὁμιλία ΞΕ’, § 4)

  Ἐξεμέτρησε  τὸ ζῆν, στὶς 3 Ὀκτωβρίου 2014, ὁ πρωτοπρεσβύτερος π. Δημήτριος Καλύβας, ὁ ἐπὶ πολλὰ ἔτη προϊστάμενος τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγίου Γεωργίου Καματεροῦ, ὁ καὶ ἀρχιερατικὸς ἐπίτροπος τῆς πόλεως τοῦ Καματεροῦ διατελέσας. Ἐπὶ δεκάδες ἐτῶν ἄσκησε τὰ ἱερατικά του  καθήκοντα καὶ ἐπεβλήθη μὲ τὴ χαρισματική του προσωπικότητα ἐπὶ τῆς κοινωνίας. Ἐκεῖνο ποὺ τελευταῖα ἐβάρυνε τὴ ζωή του ἦταν ἡ χρόνια πάθησή του, καὶ ὁ διαρκὴς ἀγώνας καὶ ἡ πάλη του μὲ αὐτὴν. Ὅμως, ὁ σεβασμὸς τοῦ κόσμου παρέμενε ἀμείωτος στὸ πρόσωπό του καὶ τοῦ ἔδιδε, μαζὶ μὲ τὴν πίστη του, τὶς φυσικὲς καὶ πνευματικὲς δυνάμεις γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὰ προβλήματα τῆς ὑγείας του, τοὺς πόνους, τὶς πληγὲς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς τὶς ἀγωνίες καὶ τὸν φόβο τοῦ θανάτου, ἀναζητώντας τὴ λύτρωση, τὴ γαλήνη τῆς ψυχῆς στὸν δωρεοδότη Θεό.

      Γόνος ἱερατικῆς οἰκογενείας, μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὴν Γουριὰ Αἰτωλικοῦ, υἱὸς τοῦ ἱερέα Χρήστου καὶ τῆς πρεσβυτέρας Ἑλένης, μετὰ ἀπὸ τὴ φοίτησή σου ἀρχικὰ στὸ Γυμνάσιο Μεσολογγίου,  ἡ θεωρητική του κατάρτιση, ὄχι μόνον σὲ θεολογικό, ἀλλὰ καὶ στὸ  πολιτικο-κοινωνικὸ ἐπίπεδο ὁλοκληρώνεται μὲ τὴν ἀποφοίτησή του ἀπὸ τὴν Πατμιάδα Ἐκκλησιαστικὴ Σχολή (1960) καὶ τὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (1969). Χειροτονήθηκε ἱερέας στὶς 19 Ἀπριλίου 1964 στὸν ἱ. ν. Ἁγ. Γεωργίου Καματεροῦ. Στὸ μακρὺ διάστημα τῆς ἱερατείας του ἀπεδείχθη ἱεροπρεπής, σώφρων, διδακτικός, καὶ μὲ τὴν πάροδο τῶν ἐτῶν αὐξανόταν τὸ κῦρος του στὴ συνείδηση τοῦ ποιμνίου του. Ἡ ἐμπιστοσύνη στὸ πρόσωπό του ἀπεριόριστη· ἐλάχιστη ἀνταπόδοση στὶς τόσες ἱκεσίες ποὺ ἀνέπεμψε ἐκεῖνος σὲ ὁλόκληρη τὴ διάρκεια τῆς ἱερατικῆς του ζωῆς: ὑπὲρ ἀναπαύσεως τῶν νεκρῶν μας, ὑπὲρ ὑγείας τῶν τέκνων μας, ὑπὲρ προστασίας τῆς ζωῆς μας, ὑπὲρ τῆς προκοπῆς τοῦ τόπου μας.

     Ὁ π. Δημήτριος ὑπῆρξε ἐκλεκτὴ τοῦ τόπου –καὶ ὄχι μόνον‒ φυσιογνωμία μὲ ἐγνωσμένη μόρφωση, μὲ χαρισματικὴ μουσικότητα στὴ φωνή του ‒ποὺ ἔτερπε τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας‒ μὲ ἦθος, καλωσύνη καὶ εὐγένεια ψυχῆς καὶ βαθύτατο αἴσθημα πίστης στὸν θεσμὸ καὶ τοὺς σκοποὺς τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἀνακαινιστικὴ  δράση της στὶς ψυχὲς τῶν ἐνοριτῶν του. Δὲν ἦταν ἄνθρωπος τῶν κενῶν λόγων ἀλλὰ τῶν ἔργων. Τὸ παράδειγμά του ἀποτελεῖ παρακαταθήκη καὶ γιὰ ἄλλους κληρικούς, ἀλλὰ καὶ γιὰ ὅσους ἐπιθυμοῦν νὰ ἐργασθοῦν μέσα στὴν Ἐκκλησία.  Ὑπηρέτησε γιὰ πέντε δεκαετίας τὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ἀλλὰ καὶ τῆς Κοινωνίας μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις, πνευματικὲς καὶ φυσικὲς, μὲ πάθος, μὲ θέληση, μὲ βαθιὰ ἀντίληψη τοῦ αἰσθήματος χρέους τῆς διακονίας τοῦ πλησίον, καὶ μὲ τὸ ἔργο του καταξιώθηκε στὴ συνείδηση ὅλων.

      Ἡ ζωή του ὅλη ἦταν ἡ ἱερωσύνη καὶ ἡ ἐκκλησία καὶ αὐτή του ἡ ἰδιότητα σφράγισε ἀκόμη καὶ τὴ δική μας ζωὴ καὶ προσωπικότητα. Ἦταν ἕνας ζωντανός, αἰσιόδοξος καὶ ἀκούραστος ἐργάτης τῆς ἐκκλησίας. Συνδύαζε ἄριστα τὴ θεωρία μὲ τὴν πράξη. Εἶχε ὀργανώσει σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς καὶ κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο τὴν Ἐνορία ὅπου διακονοῦσε: τὴ λειτουργικὴ ζωή, τὰ κατηχητικὰ σχολεῖα, τὸ φιλανθρωπικὸ καὶ κοινωνικὸ ἔργο τῆς Ἐνορίας καὶ τὴν ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν ἐπιτυχημένη ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας «Τροπαιοφόρος». Πιστώνεται τὸ μεγάλο ἔργο τῆς ἀνοικοδόμησης τοῦ νέου ἱ. ναοῦ τοῦ Ἁγ. Γεωργίου καθὼς καὶ χώρου «Πνευματικοῦ Κέντρου», «Κέντρου Ἐπαγγελματικῆς Κατάρτισης» καὶ τοῦ «Ἱδρύματος  Παιδικῆς Μέριμνας» τὸ ὁποῖο φιλοξενεῖ καὶ τὶς διοικητικὲς ὑπηρεσίες τῆς νεοσύστατης μητροπόλεως  Ἰλίου, Ἀχαρνῶν καὶ Πετρουπόλεως.                     

    Ἐμπνεόμενος ἀπὸ τὸ οἰκουμενικὸ πνεῦμα τῆς Ὀρθοδοξίας φρόντισε ἡ Ἐνορία του νὰ ἐπισκεφθεῖ  ὅλα τὰ μεγάλα χριστιανικὰ  προσκυνήματα: Ἁγιοι Τόποι, Κωνσταντινούπολη, Παραδουνάβιες χῶρες κ. ἄ. Ἀλλά, ἡ καρδιά του ἦταν δοσμένη στὸ Ἅγιον Ὄρος. Τακτικὰ ἐπισκεπτόταν τὴν Ἀθωνικὴ Πολιτεία γιὰ νὰ ἀναβαπτισθεῖ στὰ νάματα τῆς φιλοκαλίας, ἐκεῖ, ἐπὶ τὰς πηγάς των. Κορύφωση τοῦ σεβασμοῦ καὶ τῆς λατρείας του πρὸς τὸ Ἁγιώνυμον Ὄρος ἡ ἐκδήλωση ποὺ ὀργάνωσε καὶ πραγματοποίησε σὲ συνεργασία μὲ τὸν τοπικὸ πολιτιστικὸ σύλλογο «Τὸ γκιορντάνι», στὶς 21 Ἀπριλίου 2013, στὸ πνευματικὸ κέντρο «Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλός» ‒ὄχι τυχαίως, καθὼς ἁγιορείτης ἦταν, Ξηροποταμινός, ὁ ὅσιος Εὐγένιος‒ τῆς ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου: μία δίωρη περιήγηση μὲ λόγο καὶ ὀπτικοακουστικὸ ὑλικὸ γιὰ τὸν Ἄθωνα, τὰ μοναστήρια καὶ τὶς ἁγιασμένες μορφές του

  

      Λέγεται πὼς ἕνας κληρικός, καταξιώνεται στὸ λειτούργημά του καὶ εἶναι εὐλογημένος ἀπὸ τὸν Θεό ἄν, στὴ διάρκεια τῆς ποιμαντικῆς του διακονίας, καταφέρει νὰ οἰκοδομήσει ἕναν ναό. Ὁ π. Δημήτριος δὲν ἀνοικοδόμησε ἁπλὰ ἕναν ναὸ μόνο, ἀλλὰ συνόδευσε τὸ ἔργο αὐτὸ καὶ τὸ πλαισίωσε μὲ ἕνα δυναμικὸ πνευματικὸ κέντρο, ποὺ στέγασε πολλὲς καὶ ποικίλλες πνευματικὲς καὶ παιδευτικὲς δράσεις καὶ δραστηριότητες. Στὸν χῶρο αὐτό, μετὰ ἀπὸ εἰσήγησή μας, ὀνοματοδότησε τὴ μεγάλη αἴθουσα ἐκδηλώσεων, σὲ Αἴθουσα «Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλός», τιμώντας τὴν ἱερὴ μνήμη τοῦ Ὁσίου Εὐγενίου καὶ ἰδιαίτερα τὴν προσφορά του στὰ Γράμματα στὶς περιοχὲς τῆς Αἰτωλίας καὶ τῶν Ἀγράφων τὴν ζοφερὴ περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας. Ἐκεῖ, στὶς 10 Ὀκτωβρίου 2010 πραγματοποιήθηκε μὲ τὴν συνεργασία τῆς ἱστορικῆς «Πανευρυτανικῆς Ἕνωσης» καὶ τοῦ πολιτιστικοῦ Συλλόγου Βραγγιανιτῶν «Ἀναστάσιος Γόρδιος» ἐκδήλωση τιμῆς τῆς μνήμης τῶν Εὐρυτάνων Ἁγίων, μὲ τιμώμενο ἅγιο, τὸ Ὅσιο Εύγένιο. Εἷχε προγηθεῖ, σὲ προηγούμενα  χρόνια, ἡ ἁγιογράφηση ἐντὸς τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Καματεροῦ ὁλόσωμης τοιχογραφίας τοῦ ὁσίου Εὐγενίου τοῦ Αἰτωλοῦ. Φιλαγραφιώτης ὁ π. Δημήτριος ἕνεκα καὶ τῆς κοινῆς αἰτωλικῆς καταγωγῆς μὲ τὸν ὅσιο Εὐγένιο ἀλλὰ καὶ τῶν συγγενικῶν δεσμῶν ποὺ διατηροῦσε μὲ τὸν Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων

  

     Ἐμεῖς, ἔχουμε ταυτίσει τὴ μαθητική, τὴν οἰκογενειακή, τὴν ἐπαγγελματικὴ καὶ τὴν θρησκευτική μας ζωή μὲ τὴν παρουσία τοῦ π. Δημητρίου. Ἀνεπαναληπτες στὴ μνήμη μας οἱ πασχαλινὲς ἀκολουθίες ὅταν ἀναφωνοῦσε «ὁ ᾅδης ἐπικράνθη»· καί, ὅταν τὸ ἐκκλησίασμα ἐπαναλάμβανε «ἐπικράνθη», ἔλαμπε ὁλόκληρος  καὶ ἕνα χαμόγελο πίστης καὶ ἀγαλλίασης ζωγραφιζόταν στὸ πρόσωπο σου.

  Ἡ τελευταία ἐν ζωῇ συνάντησή μας μὲ τὸν π. Δημήτριο ἦταν στὶς 15 Σεπτεμβρίου 2014. Μᾶς ἔδωσε ‒πολύτιμη παρακαταθήκη‒ τὴν πατρικὴ εὐχή Του. Ἐξέφρασε καὶ μίαν ἐπιθυμία του. Λόγοι ὑπεράνω καὶ πέραν τῶν δυνάμεών μας δὲν ἐπέτρεψαν τὴν ἱκανοποίησή της· ὑπόσχεση, πὼς θὰ ἐκπληρωθεῖ μὲ ἄλλον τρόπο. Πρὶν ἀπὸ πολλὰ χρόνια μᾶς εἶχε κοινοποιήσει καὶ ἄλλο αἴτημα-παράκλησή του. Οὔτε καὶ σὲ ἐκεῖνο εἴχαμε τὴν τιμὴ νὰ ἀνταποκριθοῦμε καὶ ζητοῦμε ταπεινὰ συγγνώμη· ἂν καὶ ὅσο εὐθυνόμεθα. Τώρα, ποὺ παρίσταται, αὐτὸς καὶ ἡ ζωή του καὶ αἱ πράξεις του, ἐνώπιον τοῦ Κριτοῦ, τοῦ Παλαιοῦ Ἡμερῶν, τοῦ Τρισαγίου, ἂς πρευσβεύει καὶ εὔχεται καὶ ὑπὲρ ἡμῶν, ὅπως πάντα ἔπραττε ἐν τῷ Κόσμῳ τούτῳ. Θρηνεῖ ἡ βιολογική του ἀλλὰ, καὶ ἡμεῖς, ἡ πνευματική του οἰκογένεια ἡ ἐνορία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ποὺ στερεῖται ἀπὸ τοῦδε καὶ στὸ ἐξῆς τὸν πνευματικό της πατέρα. Μαζὶ μὲ τὴν ἄφατη λύπη μας ἐκφράζουμε καὶ τὴν εὐγνωμοσύνη μας πρὸς τὸν δωρεοδότην Θεόν, ποὺ μᾶς ἔδωσε γιὰ μισὸ καὶ πλέον αἰώνα τέτοιον ποιμένα καὶ πνευματικὸ πατέρα. Ἡ συνεχὴς πρόοδος τῶν πνευματικῶν του τέκνων θὰ τοῦ προσφέρει, καὶ ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται τώρα, τὴ μεγαλύτερη χαρά, ἀνάπαυση καὶ ἱκανοποίηση καὶ θὰ μπορεῖ νὰ παρουσιάσει τὰ ἔργα καὶ τοὺς κόπους του ἐνώπιον τοῦ Δικαιοκρίτη Χριστοῦ· τὴν ἐπιτυχία τοῦ ἔργου καὶ τῆς ἀποστολῆς του μέσα στὴν Ἐκκλησία Του. Μπορεῖ καὶ ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ πεῖ μὲ παρρησία, ὅπως ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «τὸ ἔργον τετέλεκα, τὴν πίστιν τετήρηκα, λοιπόν, ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος» (Β’ Τιμ. 4:7-8).

   Μία εὐχή, μία φωνὴ ἀπὸ τὰ στόματα ὅλων μας ἀναπέμπεται, ὅπως ἡ μακαρία ψυχή του ἀναπαυθεῖ στοὺς κόλπους τῆς θείας εὐσπλαχνίας, καὶ ἡ μνήμη του ἐν μέσῳ ἡμῶν, αἰωνία.

                                            Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

Συμεὼν Πασχαλίδης Ἐπίκουρος Καθηγητὴς Α.Π.Θ. Μεταβυζαντινοὶ ὑμνογράφοι τῶν Ἀγράφων (17ος-19ος αἰ.)

                 Γιὰ νὰ δεῖτε ὅλο τὸ ἀρχεῖο, πατῆστε ἐδῶ

Ἀχιλλέας Φραγκίστας (1911-1984). Πρῶτες πληροφορίες γιὰ τὴν Ἀγραφιώτικη οἰκογένεια Φραγκίστα καὶ τὴ σχέση της μὲ τὴ Σκιάθο καὶ τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Τοῦ Κωνσταντίνου Σπ. Τσιώλη

              Γιὰ νὰ δεῖτε ὅλο τὸ ἀρχεῖο, πατῆστε ἐδῶ

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος Διονύσιος ὁ ἐκ Φουρνᾶ (τῶν Ἀγράφων) καὶ τὸ εἰκονογραφικό του ἐργαστήριο. Οἱ νεώτερες ἔρευνες.

Γιὰ νὰ δεῖτε ὅλο τὸ ἀρχεῖο, πατῆστε ἐδῶ

ΧΑΡΙΤΩΝ ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ: ΜΟΡΦΗ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΟΡΔΙΟΥ

Γιὰ νὰ δεῖτε ὅλο τὸ ἀρχεῖο, πατῆστε ἐδῶ

ΚΥΡΙΛΛΟΣ Ο ΕΚ ΦΟΥΡΝΑ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

             

                        Κύριλλος ὁ ἐκ Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων, 

διδάσκαλος στὴ Σχολὴ τῆς Κοζάνης,

ὁ καὶ κοινὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους πνευματικός*

         Ὁ Κύριλλος πρέπει νὰ γεννήθηκε στὶς ἀρχὲς τῆς τρίτης δεκαετηρίδος τοῦ 18^ου αἰώνα στὸν Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων, καθὼς ἐκοιμήθη ὑπέργηρος τὸ 1805, ὅπως ἀναφέρουν οἱ πηγές. Μαθήτευσε στὴν ἐκεῖ σχολὴ Γραμμάτων μὲ διδάσκαλο τὸν  Θεοφάνη τὸν ἐκ Φουρνᾶ.  Κατόπιν, μὲ τὴν συνδρομὴ καὶ ὑπὸ τὴν κηδεμονία τοῦ πνευματικοῦ του πατρός, τοῦ μητροπολίτου Λιτζᾶς καὶ Ἀγράφων Νεκταρίου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, μετέβη, γιὰ ἀνώτερες σπουδές, στὴν πρωτεύουσα πόλη τῆς Ἠπείρου, στὸ πιό σημαντικὸ πνευματικὸ κέντρο τῆς ἐποχῆς, ὅπου παρακολούθησε μαθήματα τοῦ Κοσμᾶ Μπαλάνου Ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα, τὴν τότε κυρίαρχη στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο σὲ ζητήματα παιδείας πόλη καὶ ἀπὸ τὴν ὁποία, κυρίως, προέρχονταν οἱ περισσότεροι δάσκαλοι ποὺ ἐπάνδρωναν τὰ τοπικὰ σχολεῖα, ὅπως αὐτὸ τῆς Κοζάνης, ὁ Κύριλλος βρέθηκε στὴν Κοζάνη, ὡς δάσκαλος στὸ σχολεῖο «Στοά», μετὰ ἀπὸ πρόσκληση μᾶλλον τοῦ λογίου ἐπισκόπου Σερβίων καὶ Κοζάνης Ἰγνατίου Κατακάλου (1752-1785). Στὴν Κοζάνη ἦλθε περὶ τὸ 1763 καὶ σύμφωνα μὲ τὸν λόγιο Κοζανίτη Χαρίσιο Μεγδάνη παρέμεινε 6 ἔτη, ὁπότε ἡ θητεία του τοποθετεῖται, περίπου, μεταξὺ 1763 καὶ 1769.

    

   Ὁ Κύριλλος στὰ τέσσερα τελευταῖα χρόνια τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του εἶχε ὑποδιδάσκαλο τὸν μαθητή του, γνωστὸ ἐπίσης θεσσαλὸ λόγιο τῆς Τουρκοκρατίας, Ἰωάννη Πέζαρο. Πάντως, μὲ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Κυρίλλου στὴν Κοζάνη ἡ σχολὴ ἀρχίζει νὰ ἀποκτᾶ τὴν παλαιότερη λάμψη της καὶ πολλοὶ μαθητὲς συνέρρεαν ἀπὸ διάφορα μέρη γιὰ νὰ ἀκούσουν φιλοσοφικὰ μαθήματα.   Ὁ Κύριλλος μαθήτευσε καὶ δίδαξε σὲ τόπους, ὅπως τὰ Ἰωάννινα καὶ ἡ Κοζάνη ἀντιστοίχως, ὄχι πολλὰ χρόνια μετὰ τὴν παρουσία τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη καὶ τοῦ κύκλου τῶν ἐκπροσώπων τοῦ πρώϊμου νεοελληνικοῦ διαφωτισμοῦ· παρὰ τὸ γεγονὸς δὲ πὼς βρισκόταν καὶ στὶς δύο περιπτώσεις στὸν χῶρο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς συντηρητικός, ἐν τούτοις, διαφαίνεται στὸν μετέπειτα βίο του ἡ σαφὴς ἐπίδραση τῶν νεωτερικῶν ἰδεῶν καὶ ἀσφαλῶς κάποιες ἐξ αὐτῶν, στὸ μέτρο τῶν δυνάμεων του καὶ ὅσο τοῦ ἐπέτρεπε τὸ περιβάλλον  καὶ ὁ τόπος ποὺ ἐθήτευε, προσπάθησε νὰ τὶς ἐφαρμόσει στὸ τρόπο τῆς διδασκαλίας του ἀλλὰ καὶ στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας εἶχε προσκληθεῖ στὴ Σιάτιστα, πάλι στὴν Κοζάνη, στὸν Τύρναβο καὶ τὰ Ἄγραφα. Ἀρνήθηκε ὅμως πάλι γιατὶ ἔπασχε ἀπὸ οὐρικὴ ἀρθρίτιδα, γνωστὴ τότε ὡς ποδάγρα.  Μετὰ τὴν Κοζάνη, τὸ περισσότερο χρονικὸ διάστημα, ἔζησε στὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου μὲ πατριαρχικὸ γράμμα διορίστηκε κοινὸς τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας πνευματικός. Στὶς 5 Μαΐου 1805 ἐκοιμήθη στὶς Καρυὲς «ὁ φιλόσοφος καὶ θαυμάσιος ἀνὴρ Κύριλλος ὁ πολλοὺς χρόνους χρηματίσας διδάσκαλος καὶ πνευματικὸς τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους». Οἱ μαθητές  του ἔλαβαν τὸ σῶμα του καὶ τὸ μετέφεραν στὴ Μονὴ Ἐσφιγμένου, ὅπου ἐτάφη. Μὲ τὴ δράση καὶ τὸ ἔργο του, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι λόγιοι τῆς Τουρκοκρατίας, συνέβαλε καὶ αὐτός, κατὰ τὶς δυνάμεις του, στὴ διατήρηση τῆς ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς συνείδησης καὶ ταυτότητας τοῦ δούλου γένους καί, ὄχι πολλὰ χρόνια ἀργότερα, ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα του, τὰ Ἄγραφα, στὸ μεγαλύτερο μέρος τους, βρέθηκαν νὰ ἀποτελοῦν μέρος τοῦ ἐθνικοῦ κορμοῦ τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ κράτους.

*Περίληψη προφορικῆς εἰσήγησης, στὶς 3 Ὀκτωβρίου 2014, στὸ Συνέδριο, «Ἡ Δυτικὴ Μακεδονία στοὺς Νεότερους Χρόνους», ποὺ πραγματοποιήθηκε στὰ Γρεβενὰ ἀπὸ 2-5 Ὀκτωβρίου 2014, στὴν Αἴθουσα «Νῖκος Σούλης».