ΘΕΡΟΣ

 Τὸ ἱστολόγιό μας, ellinomouseionagrafon.blogspot.com, σᾶς εὔχεται τὸ Καλὸ Καλοκαίρι μὲ ἄρθρο τοῦ συνεργάτου  του Ντίνου Ἀγραφιώτη, τὸ ὁποῖο δημοσιεύεται καὶ στὸ φιλογενὲς μονόφυλλο Τύρβη, ἔκδοση τῆς «Φαιδρᾶς Συντεχνίας» τῶν Γρεβενῶν, φ. 19, [θερινόφορτον], Καλοκαίρι 2022, σ. 2.

Ποῦ πάει ὁ χειμὼν τὸ θέρος;*

Θέρος, ὦ μεγαλόχαρο, πλούσιον, ἠχηρό, φλογάτο.

(Ἄριστος Καμπάνης, «Θέρος», 1909)

 

Ὅταν ἔλθει τὸ καλοκαίρι, λέγεται, πὼς ὁ χειμώνας πάει κι αὐτὸς νὰ παραθερίσει. Πάει, λοιπόν, καὶ μένει στὰ ψηλὰ βουνά, στὰ Καρπενήσια καὶ τ’ Ἄγραφα. Νὰ τὰ δροσίσει ἀπὸ τοὺς θερινοὺς καύσωνες: ἀναψυχὴ σὲ σώματα καὶ ψυχές, ἀλεξικαύσωνο σωστό, δὲν ἀφήνει τὸ ἀστερισμὸ τοῦ Κυνός, μὲ τὰ κυνικά του καύματα, νὰ πλησιάσει, κατὰ τοὺς θερινοὺς μῆνες, στὰ μέρη τοῦ Ζαχαρία Παπαντωνίου καὶ τοῦ Στέφανου Γρανίτσα. Τὸ δηλώνει ἀπερίφραστα ὁ Γρανίτσας:         

 «Τὸ καρπενησιώτικο καλοκαίρι εἶναι ὅ,τι τὰ ἀθηναϊκὰ μαγιάπριλα».

Φέρνει μαζί του, στὶς ἀποσκευές του, βρύσες μὲ κρυερὰ κι εὐωδιαστὰ  νερά· νερὰ  ἀπὸ τὰ ἔγκατα τῆς γῆς βγαλμένα γιὰ νὰ δροσίσουν τὸν τόπο, νὰ μὴν τὸν βαλαντώσει ὁ ἥλιος· βρύσες ποὺ κελαρύζουν ἀνὰ τὰς ρύμας καὶ τὰς ἀγυιὰς τοῦ Καρπενησίου, ποὺ πέφτουν στοὺς ἀνθόφορτους  φράχτες, ποὺ τρέχουν μέσα  σὲ ὅλους τοὺς καρπενησιώτικους κήπους:

«Θαῦμα οἰκονομίας καὶ ποιήσεως ὁ καρπενησιώτικος κῆπος»,

ἀναφωνεῖ ὁ Γρανίτσας.

Τὸ δροσερό, τὸ δροσερώτατο καρπενησιώτικο καλοκαίρι πληρoῖ μὲ ὀξυγόνο τοὺς πνεύμονες, τὸ στῆθος, δίνει φτερὰ στὰ πόδια, δυναμώνει τὸ φρόνημα καὶ τὴν καρδιὰ τῶν καρπενησιωτῶν.

Στ’ Ἄγραφα, στὰ μέρη τοῦ «Ἑλληνομουσείου» τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη καὶ τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου, στολίζει τοὺς ὄχτους μὲ ποικιλόχρωμα ἀγριολούλουδα ὅλο τὸ καλοκαίρι. Ἡ ἱστορικὴ «Φοντάνα», ἡ πηγὴ τῆς πάλαι ποτὲ Γούβας Βραγγιανῶν, μὲ τὸ μουσικότατο κελάρυσμά της, χαρίζει, μαζὶ μὲ τοὺς ἐλατιάδες καὶ τοὺς πλατανιάδες ποὺ τὴν περιβάλλουν, βουνίσια γαλήνη καὶ ἠρεμία, ποὺ τὴν συνοδεύει μόνο τὸ τιτίβισμα τῶν πουλιῶν μὲ κυρίαρχα τὰ κοσσυφάκια τὰ λάλα μὲ τὸ ἀμαυρὸν πτέρωμα. Καὶ ἔχει, κατὰ τὸν Γιαννούλη, καλίρροον ὕδωρ ἡ «Φοντάνα», νᾶμα ἀκηράσιον καί:

«πολλὰ κρυερὸν καὶ πότιμον καὶ τροφῶν ὁποίων ποτὲ ὄντων πεπτικώτατον, ... δι οὗ τὰ πέριξ γίνεται χλοερὰ καὶ ἐπίχαρη, μάλιστα κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ θέρους, καὶ οὕτω ποιεῖ τοὺς περιπάτους ἡμῖν γλυκεροὺς καὶ ἀνακλητικοὺς ἐπὶ τὸ εὐθυμότερον»

Καὶ προσκαλεῖ ὁ Εὐγένιος τὸν περαστικό, τὸν διαβάτη:

«Ἰζεό μοι πάρα ὦ ξένε,[...]

Φοντάνα κικλήσκουσί με            

νῦν ἐγχώριοι ἄνδρες

φωνῇ τῇ Λατίνων οὐκ Ἀχάιδι, φίλε»

 

Ἡ πηγὴ "Φοντάνα''

Κι ἀπὸ ἐκεῖ ψηλά, ἀπ’ τὶς πινδικὲς ὀροσειρές, ὅπου λημεριάζει ὁ χειμώνας κατὰ τοὺς θερινοὺς μῆνες, στέλνει σὲ κάμπους, θάλασσες, πελάγη, ἁλίπληκτες ἀκτές, τὰ θερινὰ μελτεμάκια, τὶς λυσίπονες αὐτὲς δροσερὲς πνοὲς τοῦ θέρους. Εἶναι οἱ τερπνοὶ τοῦ θέρους ἐτησίαι, ποὺ καταπραΰνουν κόπους, μόχθους καὶ καύσωνες· μὲ τὶς διάφορες μορφές τους: κερὰς-μελτέμ, βερύκοκκο-μελτέμ, τσάνερο-μελτέμ, μπακλὰ-μελτέμ,  γαϊδουρομελτέμ.

Ἀλλὰ ἡ θαυμαστὴ καὶ μοναδικὴ γιὰ τὰ σκιόεντα ὄρη τῶν Ἀγράφων πνευματικὴ ξυνωρὶς τῶν Παπαντωνίου καὶ Γρανίτσα, δὲν ἀπολαμβάνει τὸ δροσερὸ θέρος τῶν Ἀγράφων καὶ τοῦ Καρπενησίου, ἀλλὰ ἀναγκάζεται νὰ φλογίζεται στὴν Ἀθήνα, τὴν παραδομένη στοὺς καύσωνες τοὺς θερινούς, ὅπου ἡ ξηρὴ ἀτμόσφαιρα καίει τὴν πόλη, ὁ δὲ «Σφίγξ» τοῦ Μὴ Χάνεσαι σχολιάζει, σχεδόν μὲ τρόμο:

 

«Ὅπου καὶ νὰ καθήσῃς ἡ φλὸγξ σὲ θωπεύει κλείουσα τὴν διάβασιν παντὸς ρεύματος [...]  Καὶ νὰ εἶναι τὸ καῦμα πνιγηρόν».

Στὴν πρωτεύουσα, ὁ Ζαχ. Παπαντωνίου θυμᾶται, ἀναπολεῖ νοσταλγικά, καλοκαιρινὲς στιγμὲς νεότητος μὲ τὰ ἔθιμα τοῦ Κλύδωνα στὸ Καρπενήσι:

«Ὅταν ἤμην παιδίον ἀφηρπάγην καὶ ἐγὼ μίαν ἡμέραν, ὡς αὐτὴν τοῦ θέρους, ἀπὸ χεῖρας παρθένων καὶ ἐκλείσθην  εἰς μίαν αὐλὴν ἔμπροσθεν προκοιλιώσης λαγήνας... ἐκλήθην νὰ βγάζω τοὺς λαχνοὺς τῆς μοίρας ἀπὸ τὴν ὑγρὰν κληρωτίδαν»

Σωτηρία ἀπὸ τὴν ἡλίαση βρίσκει στὴ θρυλικὴ Δεξαμενὴ τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου δοκιμάζει τὴν ἀναζωογονητικὴ δύναμη τοῦ κρύου νεροῦ, ἰδιαίτερα ὅταν αὐτὸ συνοδεύει τὸ παραδοσιακὸ συριανὸ λουκουμάκι.

—Πρέπει νὰ πᾶμε νὰ κατοικήσωμεν μέσα εἰς τὴν Δεξαμενή! ἀναφωνοῦν οἱ  Ἀθηναῖοι

Τύρβη, φ. 19, σ. 2.

Ἐκεῖ θαμὼν κι ὁ Παπαδιαμάντης. Ἐκεῖ ἐλήφθη ἀπ’ τὸν Παῦλο Νιρβάνα ἡ ἱστορικότερη φωτογραφία τῆς λογοτεχνίας μας. Ἐκεῖ, ὅπου ἡ τεράστια θερινὴ ὀμπρέλλα τῶν πυκνῶν κλάδων τῶν δένδρων τῆς πλατείας χαρίζει εὐδαιμονία ἀστικὴ εἰς τὰς ἡλιοβρώτους Ἀθήνας.

Τὴν νύκτα, κατὰ τὸν Παπαντωνίου, ὑπερτάτη ἀπόλαυσις γιὰ τὸν καταπονημένο ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴ ζέστη Ἀθηναῖο εἶναι ἡ ἡμερωμένη φύσις τοῦ Ζαππείου, τὸ θεσπέσιο καὶ μοναδικὸ αὐτὸ κομμάτι τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου καί:

«περιπλάνησις, ἀνὰ μέσῳ τῆς τύρβης τοῦ ὑπολανθάνοντος εἰς τὸ ἡμίφως πληθυσμοῦ, εἰς τὸ κατάστικτον ἀπὸ φῶτα καὶ πλημμυρούμενον ἀπὸ συγκεχυμένους τόνους μουσικῆς»

Ὅσο ἀπολαυστικὰ δροσιστικὸ εἶναι τὸ θεσπέσιον Ζάππειον καὶ ἡ ἀναζωογονητικὴ Δεξαμενὴ τῶν Ἀθηνῶν, τόσο γλυκὺς καὶ λαχταριστὸς εἶναι ὁ θερινὸς ἴσκιος τῶν ἐλάτων ὅπου τὸ δροσερὸ ἀεράκι, ἡ ψυχὴ τοῦ λόγγου, πλανιέται ἀνάμεσα ἀπὸ βαθύσκιες πρασινᾶδες χαϊδεύοντας ἱδρωμένα μέτωπα· βάλσαμο γλυκὸ νὰ στάζει σὲ ψυχὲς καὶ σώματα. Καὶ μὲ τὸ ἀηδονάκι νὰ σὲ ξυπνᾶ αὐγὴ-αὐγὴ μὲ τὶς γλυκές του τρίλλιες πάνω στὸ κλαδί.

                                                                               Ντῖνος Ἀγραφιώτης

MIKΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

 

Ἐκ Βραγγιανῶν πεσόντες ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ^*

                                                   Γεννηθεὶς εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλίας,ἀπεβίωσε τὸ 1922 εἰς Μ. Ἀσίαν.

 

               

Ἡ Μικρασιατικὴ Καταστροφὴ ἀποτελεῖ τὴν πλέον ὀδυνηρὴ σελίδα τῆς ἱστορίας τοῦ Νεότερου Ἑλληνισμοῦ. Ἑκατὸ χρόνια πέρασαν ἀπὸ τὴν στρατιωτικὴ ἧττα τῆς Ἑλλάδος στὴν Μικρὰ Ἀσία, ποὺ εἶχε ὡς συνέπεια τὸν ξεριζωμὸ τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τὶς προαιώνιες πατρίδες τους. Πολλὲς ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες ἐξοντώθηκαν καὶ ὅσοι ἀπέμειναν ἦλθαν ‒ἀφήνοντας τὶς προγονικές τους ἑστίες‒ ὡς πρόσφυγες στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο. Ἡ ἐγκατάστασή τους στὴν Ἑλλάδα ἄλλαξε τὴ μορφὴ καὶ τὶς σχέσεις σὲ ὅλες τὶς πτυχὲς καὶ σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας: οἰκονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό, πνευματικό.

Κωνσταντῖνος Παν. Τσιώλης
δεκανεύς,
(Μεγ. Βραγγιανὰ 1891-
Μικρὰ Ἀσία 18.3.1921)

Οἱ ἑλληνικὲς ἔνοπλες δυνάμεις πλήρωσαν βαρὺ φόρο αἵματος στὴ διάρκεια τῆς Μικρασιατικῆς Ἐστρατείας καὶ ἰδιαίτερα μετὰ τὴ σχεδὸν ἄτακτη ὑποχώρησή τους. Χιλιάδες οἱ νεκροὶ στρτιωτικοὶ ἀπ’ ὅλες τὶς περιοχὲς τῆς Ἑλλάδος. Καὶ ὁ τόπος μας, ἡ κοινότητα τῶν Μεγ. Βραγγιανῶν, εἶχε κι αὐτὴ θύματα, στρατευσίμους ἐκ Βραγγιανῶν πεσόντες ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος στὸ Μικρασιατικὸ μέτωπο.

Ἀπὸ τὰ δημοσιευθέντα, ἀπὸ εἰδικὴ ἐπιτροπή, σὲ κατάστιχο ὀνόματα πεσόντων στὴ Μικρὰ  Ἀσία τὴν περίοδο 1919-1923, ἐντοπίσαμε καὶ καταχωροῦμε τὰ ὀνόματα τῶν ἕξη Βραγγιανιτῶν θυμάτων τῆς ἐκστρατείας στὴ Μικρὰ Ἀσία. Τοὺς ἡρωϊκῶς πεσόντες οἱ συντάκτες τοῦ θλιβεροῦ καταλόγου τοὺς ἀναφέρουν ‒συνήθως‒ ὡς καταγομένους ἐκ "Βραγγιανῶν τῆς Αἰτωλίας", ὅπως ἦταν τότε γνωστὰ τὰ νῦν Μεγάλα Βραγγιανὰ τῶν Ἀγράφων. Τὰ ὀνόματα καταχωρίζονται συνοδευόμενα μὲ λιγοστὰ βιογραφικὰ στοιχεῖα: 

 

1  Κονδρομάνος <Κουτρομάνος> Κ. <Κωνσταντῖνος> Ἠλίας      

«Koνδρομᾶνος Ἠλίας τοῦ Κ. στρ. γεν. εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλίας, ἀπεβ. 1920 Σεπτεμβρίου 4 εἰς ιβ΄ ὀρ. Χειρουργεῖον».

2  Σιρίκιος <Συρούκης> Χρῆστος

«Σιρίκιος Χρῆστος, στρατ., γεν. εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλίας, ἐφονεύθη 1921 Αὐγούστου 16 εἰς Μπαχτσετζίκ».

3  Στοῦμπος Γεω.<Γεωργίου>  Σπύρος 

«Στοῦμπος Σπῦρος τοῦ Γεωρ. στρατ. γεννηθεὶς εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλοακαρνανίας, ἀπεβίωσε 1921 Μαρτίου 21».

 4. Τσιώλης Κ.<Κωνσταντῖνος> τοῦ Παναγ. <Παναγιώτου>

«Τσιώλης Κ. τοῦ Παναγ., Δεκανεύς, γεννηθεὶς εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλακαρνανίας, ἐφονεύθη 1921 Μαρτίου 18».

5. Τσόλης <Τσιώλης> Κων. Παν.<Παναγιώτης>

«Τσόλης Παν. Στρ. γεν. εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλακαρνανίας, ἐφονεύθη 1922, Αὐγούστου 13 εἰς Καμελάρ».

6. Χασναφή <έ>ρης Κων<σταντῖνος>

«Χασναφήρης Κωνσταντῖνος τοῦ Δημητρ. στρ. γεννηθεὶς εἰς Βραγγιανὰ Αἰτωλίας, ἀπεβίωσε τὸ 1922 εἰς Μ. Ἀσίαν».

Mνημόσυνο πεσόντων 
εἰς Ἀφιόν-Καραχισάρ.

Ἀπὸ ἔρευνά μας στὰ Μητρῶα Ἀρρένων τῆς κοινότητος Μεγ. Βραγγιανῶν, στὰ ἔτη 1871-1924, ἐντοπίσαμε τρεῖς ἐκ τῶν παραπάνω ἀναφερομένων πεσόντων μὲ τὸ ἔτος γεννήσεώς τους. Πρόκειται γιὰ τούς:

Στοῦμπος Σπύρος τοῦ Γεωργίου ( γεν. 1899)

Τσιώλης Κωνσταντῖνος τοῦ Παναγιώτου (γεν. 1899)

Τσιώλης Παναγιώτης τοῦ Κωνσταντίνου (γεν.1901)

Οἱ, Χασναφή<έ>ρης Κωνσταντῖνος τοῦ Δημητρίου καὶ Σιρίκιος <Συρούκης> Χρῆστος δὲν καταχωρίζονται στὸ Μητρῶο Ἀρρένων. Ὅμως, τὸ ἐπώνυμό τους σώζεται σὲ ὁρισμένες καταγραφὲς τοῦ Μητρώου, προφανῶς ἀπὸ συγγενεῖς τους.  Ἄδηλο, ἢ μᾶλλον πρὸς ἔρευνα, γιὰ ποιό λόγο δὲν ἔχουν καταγραφεῖ ὡς γεννηθέντες στὰ Βραγγιανά.

Ὁ Κονδρομάνος <Κουτρομάνος>  Ἠλίας φαίνεται πὼς ἐκ παραδρομῆς γράφτηκε ὡς ἐκ Βραγγιανῶν καθὼς τὸ ἐπώνυμο αὐτὸ σώζεται στὸ κοντινὸ χωριὸ Ἐπινιανὰ καὶ ἐνδεχομένως αὐτὸς ποὺ ἔκαμε τὴν ἐγγραφὴ στὸν κατάλογο τῶν νεκρῶν ἔγραψε Βραγγιανά, λόγω τοῦ ὁμοήχου μὲ τὸ Ἐπινιανά.

Ἡρῶον πεσόντων, πεσόντες 1912-1922.

Τέλος, στὸ «Ἡρῶον» τῶν ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος πεσόντων, ποὺ βρίσκεται στὸν αὔλειο χῶρο τοῦ ἱ. ν. Ἁγίου Γεωργίου, πολιούχου τῶν Μεγ. Βραγγιανῶν,  καταγράφονται μόνο δύο ἐκ τῶν παραπάνω ἀναφερομένων ὡς πεσόντων στὴν Μικρὰ Ἀσία, οἱ:

Κωνσταντῖνος Παν. Τσιώλης καὶ Παναγιώτης Κων. Τσιώλης

Ἐνδεχομένως, ἀπαιτεῖται περισσότερη ἔρευνα σὲ ἀρχειακὲς πηγὲς γιὰ νὰ γίνει μιὰ ἐπικαιροποίηση ‒ἐπὶ τὸ ὀρθότερον καὶ ἀκριβέστερον‒ τῶν Βραγγιανιτῶν ποὺ θυσιάστηκαν γιὰ τὴν πατρίδα στὰ Μικρασιατικὰ ἐδάφη τὴν περίοδο 1919-1922 καὶ ἡ ἐγγραφή τους στὸ «Ἡρῶον» τῶν πεσόντων, ὡς ἀναγνώριση τῆς θυσίας τους καὶ εἰς μνημόσυνον αἰώνιον.

* Σὲ γωνιώδεις ἀγκύλες εἶναι δικές μας παρεμβάσεις γιὰ τὴν ὀρθότερη καταγραφὴ στοιχείων τῶν πεσόντων. Εὐχαριστίες πολλές, γιὰ τὴ βοήθειά τους, στὸν Κώστα Ἀντ. Παπαδόπουλο, τὸν ἐκ Δομνίστης ἐκπαιδευτικὸ καὶ ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν πρόεδρο τῆς Πανευρυτανικῆς Ἕνωσης, καὶ στὸν Νίκο Μπαλωμένο γραμματέα τοῦ Δήμου Ἀγράφων.

                                                                 Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης 

 Σημ: πρώτη δημοσίευση στὴ ἐφημερίδα ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ, φ. 90, Ἀπρ.-Μάιος- Ἰουν. 2022, σ. 6.