Δημήτριος Δ. Τριανταφυλλόπουλος* Ὁ Σκιαθίτης Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης (1850 – 1929): ἕνας ἀπόκληρος τῆς λογοτεχνίας μας;

Μᾶς περιποιεῖ μεγάλη τιμὴ τὸ γεγονὸς πὼς στοὺς φίλους τοῦ ἱστολογίου μας καὶ εὐρύτερα τοῦ τόπου μας συγκαταλέγεται ὁ Καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας κ. Δημήτριος Δ. Τριανταφυλλόπουλος. Δημοσιεύουμε ‒μὲ τὴν ἄδειά του‒ στὸ ἱστολόγιό μας ἕνα ἄρθρο του ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα «Κυριακάτικη Δημοκρατία» τῆς 9ης Φεβ. 2020, ὅπου σχολιάζει τὴν παράδοξη, ἰδιότυπη γραμματολογικὴ ἀφάνεια τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη, μὲ ἀφορμὴ τὰ 170 ἔτη ἀπὸ τὴ γέννησή  του.  

"Κλείνουν φέτος 170 χρόνια ἀπὸ τὴ γέννηση τοῦ Σκιαθίτη Ἀλέξανδρου Μωραϊτίδη, ποὺ γεννήθηκε τὴν περίπου τὴν ἴδια χρονιὰ μὲ τὸν τριτεξάδελφό του Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη (1851-1911), ἔκλεισε ὅμως τὰ μάτια του ἀρκετὰ ἀργότερα (1929) ὡς μεγαλόσχημος μοναχὸς Ἀνδρόνικος, ἔχοντας δρέψει ἄφθονες δάφνες γιὰ τὴ λογοτεχνική του συνεισφορὰ καὶ ἔχοντας ἐκλεγεῖ τρία χρόνια πρὶν πρόσεδρο μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν. Καὶ ἄς μὴ λησμονεῖται, ὅτι συναναστράφηκε μὲ ὁσιακὲς μορφὲς τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ ἀλλὰ καὶ τοῦ ἐν κόσμῳ κλήρου, ὅπως ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ Πλανᾶς καὶ ἄλλοι!

Πέρυσι, τὰ ἐνενήντα χρόνια ἀπὸ τὸν θάνατό του πέρασαν σχεδὸν ἀπαρατήρητα – ἀπὸ τὶς λίγες ἐξαιρέσεις τὰ ἑβδομαδιαῖα Χρονικὰ Δυτικῆς Μακεδονίας τοῦ Γρεβενιώτη Ἀντώνη Παπαβασιλείου, μὲ συχνὲς συμβολὲς καὶ ἀνέκδοτα κείμενα ἀπὸ τὸν Καρπενησιώτη ὀδοντίατρο κ. Κωνσταντίνο Σπ. Τσιώλη. Μνημονεύω ἐπίσης τὶς ἐκδηλώσεις τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Χαλκίδος, Ἱστιαίας καὶ Βορείων Σποράδων ὑπὸ τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Χρυσόστομο Β´ καὶ ἄλλες στὸ γενέθλιο νησί, καθὼς καὶ ἐκείνη τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Ἑλλάδος στὶς 31.10.2019. Σὲ εὐρύτερο κοινὸ ἀπευθυνόταν καὶ τὸ ἀφιέρωμα τῆς ἐφημερίδας αὐτῆς τὸν Μάϊο 2019 ἀπὸ τὸν ἐμψυχωτὴ αὺτῶν τῶν σελίδων Ν. Παπουτσόπουλο.

Θὰ χαθεῖ καὶ ἡ φετινὴ εὐκαιρία ἀνάδειξής του; Ὁ ὑπογράφων δὲν κατέχει τίτλους στὸν χῶρο τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας, ἐμπιστεύεται ὅμως τὴ γνώμη εἰδικῶν, ποὺ μικρὸ ἀπάνθισμά τους μπορεῖ νὰ βρεῖ ὁ ἀναγνώστης στὸ τομίδιο Ὁμόπλουν πλοῖον. 5 κείμενα γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη. Τέλλος Ἄγρας, Κωστής Παλαμάς, Παῦλος Νιρβάνας, Κώστας Στεργιόπουλος, Ν. Γ. Πεντζίκης, Ἀθήνα 1990, τοῦ Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, ἐκδότη τῶν Διηγημάτων τοῦ συγγραφέα (φιλολογικὴ ἔκδοση, 3 τόμοι, Ἀθήνα 1990-1993). Ὁ φιλαναγνώστης ὡστόσο θὰ βρεθεῖ σὲ δυσάρεστη θέση, ἅμα ἀρχίσει νὰ ψάχνει στὴν ἀγορά. Θὰ δυσκολευτεῖ ἀρκετά, τρέχοντας σὲ παλαιοβιβλιοπωλεῖα, νὰ βρεῖ καὶ τοὺς τρεῖς τόμους τῶν Διηγημάτων (τὸν πρῶτο μάλιστα ἀνατυπωμένον μίζερα, ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ ἐπιμελητῆ!)· σχεδὸν ἄφαντα τὰ ἕξι προπολεμικὰ τομίδια τῶν θρυλικῶν ταξιδιωτικῶν κειμένων του μὲ τίτλο Μὲ τοῦ Βορηᾶ τὰ κύματα (Ἀθήνα 1922-1927)· ἐξίσου δυσπρόσιτα τὰ θεατρικά του, τὰ μεταφράσματά του, σκόρπια ἄρθρα καὶ ἐπιφυλλίδες του σὲ ἐφημερίδες καὶ περιοδικὰ, ἄγνωστη ἡ ἀλληλογραφία του! Καὶ δυστυχῶς ἐξαφανισμένο καὶ τὸ παλαιότερο Λεύκωμα τοῦ Ὁμότ. Καθηγ. τοῦ ΕΚΠΑ κ. Φώτη Δημητρακόπουλου (Ἀθήνα 2002) .Καὶ νὰ σκεφθεῖ κανείς, ὅτι ὁ συγγραφέας μας εἶχε τιμηθεῖ ἤδη τὸ 1914 μὲ τὸ Ἀριστεῖο Γραμμάτων καὶ Τεχνῶν!

Ὀ βιαστικὸς ἀναγνώστης τοῦ αἰώνα μας θὰ ἀντιτείνει, τί σημασία ἔχουν πιὰ πράγματα ποὺ ἀνήκουν σὲ ἕνα χαμένο παρελθόν; Μιὰ τέτοια ἐπιπόλαια κρίση καταδικάζει σὲ ἀφάνεια καὶ τὸν ἐξάδελφό του, τὸν Μεγαλέξανδρο τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας διὰ φωνῆς Ἐλύτη, ποὺ πλέει πλησίστιος τοῦ χρόνου γιὰ τὸ Τέταρτο Διεθνὲς Συνέδριο στὴ μνήμη του. Καὶ εἶναι παράδοξο, στὰ τρία μέχρι σήμερα συνέδρια τῆς Ἑταιρείας Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν ἡ φωνὴ καὶ ἡ μνήμη τοῦ Παπαδιαμάντη νὰ μὴ διαχωρίζεται ἀπὸ ἐκείνη τοῦ ἐξαδέλφου, τοῦ «ἐλάσσονος» Ἀλεξάνδρου, ἀλλὰ ἡ παρουσία τοῦ τελευταίου νὰ εἶναι μονίμως ἐξοστρακισμένη ἀπὸ τὶς προθῆκες τῶν βιβλιοπωλείων, ἂν ἐξαιρέσει κανεὶς μερικὰ μεμονωμένα διηγήματά του, ὅπως τὰ χριστουγεννιάτικα ἢ τὸ ὀνομαστό, ἐκτενὲς Τὸ τάξιμον. Διόλου δὲν μὲ παραξενεύει ἡ ψυχρὴ ἐκτίμηση τοῦ ἔργου του ἀπὸ τὸν ὄψιμο Διαφωτιστῆ Κ. Θ. Δημαρά, μὲ ἐνοχλεῖ ὅμως, ἐδῶ καὶ χρόνια, ἡ ἀπαξιωτικὴ κρίση τοῦ Ζήσιμου Λορεντζάτου, πού παραδόξως συμπλέει μὲ ἐκείνη τοῦ προηγουμένου του.

Ναί, δίκαιο εἶχε προφανῶς ὁ ποιητής, ὅταν ξεχώριζε Σολωμὸ καὶ Παπαδιαμάντη ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν Νεοελλήνων λογοτεχνῶν· ἀλλὰ –γιὰ νὰ μετατοπισθεῖ τὸ κέντρο βάρους ἀλλοῦ–γιὰ σκεφθεῖτε νὰ εἶχε φάει τὸ μαῦρο σκοτάδι τὸν Παλεστρίνα, τὸν Βιβάλντι, τὸν Σοῦμπερτ, τὸν Σοπέν, ἐπειδὴ δὲν εἶχαν τὸ ἀνάστημα ἑνὸς Μπάχ, ἑνὸς Μότσαρτ, ἑνὸς Μπετόβεν! Γιατί, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, αὐτὸ θαρρῶ συμβαίνει μὲ τὸν Μωραϊτίδη. Εἶναι ἐνδεικτικό, πὼς ὅ,τι κυκλοφορεῖ σήμερα στὴν ἀγορά εἶναι, ὅπως εἴπαμε, κυρίως ἀνατυπώσεις ἐπετειακῶν κειμένων του καὶ δύσκολα σχηματίζει κανεὶς μιὰ ὁλοκληρωμένη εἰκόνα γιὰ τὸν ἀτυχῆ συγγραφέα.

Ὑπάρχει ἐλπίδα νὰ κηρυχθεῖ τὸ τρέχον ἔτος ὡς ἔτος (καὶ) τοῦ Μωραϊτίδη; Πιστεύω ὅτι εἶναι χρέος τῆς Ἑταιρείας Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν, ποὺ διοργάνωσε τὰ τρία διεθνῆ συνέδρια γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη (1991, 2001, 2011), νὰ τὸ προτείνει ἐπισήμως στὴν Πολιτεία καὶ νὰ ὑποδείξει συγκεκριμένες δράσεις. Καὶ ἔχει παράλληλο χρέος ἡ Ἑταιρεία νὰ συμπεριλάβει ρητὰ καὶ τὸν Μωραϊτίδη στὸ Δ´ διεθνὲς παπαδιαμαντικὸ συνέδριο ποὺ προγραμματίζει γιὰ τὸ 2021. Θὰ πρότεινα μάλιστα ὡς τίτλο του: Παπαδιαμάντης καὶ Μωραϊτίδης: βίων παραλληλίες καὶ ἐκλεκτικὲς συγγένειες.

Εἴθε!

*τ. Καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου