19 ΜΑΪΟΥ 1717, ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ ΤΟΥ ΕΞ ΑΓΡΑΦΩΝ

Ἀθανάσιος ὁ ἐλάχιστος ὁ ἐξ Ἀγράφων  (Μεγάλα Βραγγιανά, περ. 1665 – Αἰτωλικό, 19 Μαΐου 1717)

  Ἱ. Μ. Παντελεήμονος Ἁγίου Ὄρους, κώδ. 693, φ. 199^v. Ἡ ὑπογραφὴ τοῦ Ἀθανασίου τοῦ Ἐλαχίστου σὲ ἐπιστολή του στὶς 23 Μαΐου 1713.

 Τὴ 19^η Μαΐου 1717 ἐκοιμήθη στὸ Αἰτωλικὸ ὁ λόγιος ἱερομόναχος Ἀθανάσιος ὁ Ἐλάχιστος ὁ ἐξ Ἀγράφων, ὁ κατὰ σάρκαν ἀδελφὸς τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου (1654-1729). Τὴν ἡμερομηνία τοῦ θανάτου του βεβαιώνει ὁ ἴδιος ὁ Γόρδιος μὲ σημείωσή του στὸν κώδικα 693 τῆς Ἱ. Μ. Παντελεήμονος  Ἁγίου Ὄρους, στὸ κάτω περιθώριο τοῦ φ. 180^r : «κατὰ τοῦτο καὶ ἐτεθνήκει μαΐου ιθ΄», μετὰ τὴν τελευταία ἐπιστολή του πρὸς τὸν Ἀθανάσιο στὶς 11 Ἀπριλίου 1717. 

Ἱ. Μ. Παντελεήμονος Ἁγίου Ὄρους, κώδ. 693, φ. 180^r. Ἡ σημείωση τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου: «κατὰ τοῦτο καὶ ἐτεθνήκει μαΐου ιθ΄» ποὺ δηλώνει τὴν ἡμερομηνία κοιμήσεως τοῦ ἀδελφοῦ του Ἀθανασίου

   Ὁ θάνατός του πρέπει νὰ ἦταν αἰφνίδιος καθὼς ὁ Ἀθανάσιος στὴν ἀπαντητική του ἐπιστολὴ στὶς 17 Ἀπριλίου 1717 ἀπὸ τὸ Αἰτωλικὸ πρὸς τὸν Γόρδιο, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὰ Βρανιανά, γράφει: «Ἴσθι γε μὴν ὡς καὶ αὐτὸς ἄχρις οὗ γράφω αὐτῇ ὑγιαίνω σὺν Θεῷ». Ὑπῆρξε, κατὰ δήλωσίν του, μαθητὴς τοῦ Γορδίου καὶ δίδαξε μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του στὴ Σχολὴ Γραμμάτων τοῦ Αἰτωλικοῦ τοὐλάχιστον ἀπὸ τὸ 1690 καὶ ἕως τὸ 1710. Τότε ὁ Γόρδιος ἀναχώρησε ὁριστικὰ γιὰ τὴ γενέτειρά τους, τὰ Μεγάλα Βραγγιανά (τότε Βρανιανά) τῶν Ἀγράφων, ὁπότε ὁ Ἀθανάσιος ἔμεινε διδάσκων στὸ Αἰτωλικὸ ἕως τὴν  κοίμησή του. Συνέγραψε κυρίως μαθητικὰ βοηθήματα γιὰ τὸ Σχολεῖο τοῦ Αἰτωλικοῦ. Σώζονται καὶ περὶ τὶς ἑκατὸν ἐπιστολές του. Ἀκόμη, σημαντικὴ ὑπῆρξε καὶ ἡ συμβολή του, ὡς γραφέα ἑνὸς μεγάλου μέρους τοῦ κώδικα 693 τῆς Ἱ. Μ. Παντελεήμονος  Ἁγίου Ὄρους, ‒τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε κτήτωρ μέχρι τὴν κοίμησή του‒, στὴ διάσωση ἐπιστολῶν λογίων τῆς Τουρκοκρατίας, μεταξὺ τῶν ὁποίων τοῦ Γορδίου καὶ τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη τοῦ Αἰτωλοῦ.

Ἐνδεικτικά, γιὰ τὸν ἀδελφὸ τοῦ Γορδίου Ἀθανάσιο τὸν Ἐλάχιστο βλ. Ἰωάννα Κόλια, «Ἀθανάσιος ἱερομόναχος ὁ ἐξ Ἀγράφων (1656;-1719). Ἡ ἐπιστολογραφία του», Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικὰ 3 (1990), 215-254· καὶ Ἰωάννα Κόλια, «Ἀθανάσιος ἱερομόναχος ὁ ἐξ Ἀγράφων (†1719). Ἡ ἐπιστολογραφία του», Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικὰ 4 (1992) 81-159. Ἐπίσης, βλ. Ἀγγελικὴ Σκαρβέλη-Νικολοπούλου, «Ἀθανάσιος ἱερομόναχος ὁ ἐλάχιστος, ὁ ἐξ Ἀγράφων», Σύναξις, ὅ.π., σ. 527-531. Σχετικὰ μὲ τὴν διαβίωση τῶν δύο ἀδελφῶν στὸ Αἰτωλικό, στοὺς ὁποίους προσετέθη καὶ ὁ τρίτος ἀδελφὸς τοῦ Γορδίου ὁ ἱερομόναχος Εὐθύμιος, βλ. Κ. Σπ. Τσιώλης, «Ἀλτάνη Καραντινοῦ, ἡ κυρὰ τοῦ Αἰτωλικοῦ. Ἡ κοινωνία τοῦ Αἰτωλικοῦ στὸ τέλος τοῦ 17ου καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 18ου αἰ. μέσα ἀπὸ ἐπιστολὲς τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου», Ἡ Σχολὴ τοῦ Αἰτωλικοῦ καὶ οἱ Λόγιοι Δάσκαλοι τῶν Ἀγράφων, Πρακτικὰ Ἡμερίδας, Αἰτωλικὸ 26 Ἰουνίου 2010, ἔκδ. ΕΥ.Κ.Ε.Σ.Ε., Ἀθήνα 2011, σ. 75-140.