ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΟΡΔΙΟΥ

                                          Ἀναστάσιος Γόρδιος (1654-1729)

                  Πασχαλινό (ἀνέκδοτο) ἐπίγραμμα, ἑρμηνεία τοῦ Χριστὸς Ἀνέστη

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ:

ˏαψια΄ ἀπριλλίου α΄ : ἐν Βρανιανοῖς .

Χώρου ἐκ νεκύων Χριστὸς ποτὶ γαῖαν ἀνῆλθε,

πᾶσαν ἵν᾿ ἐκσπάσας τῷ θανάτῳ θανάτου,

καὶ τοῖς ἐν ζοφεροῖς ἀδύτοις θ᾿ ὑποκευθομένοισι

δοὺς ἀπέραντον ἔχειν οὐράνιόν τε βίον.

ΑΠΟΔΟΣΗ:

Βρανιανά, 1^η Ἀπριλίου 1711

Ἀπὸ τὴ Χώρα τῶν νεκρῶν ἀνέβηκε ὁ Χριστὸς στὴ γῆ ἐπάνω

θρυμματίζοντας μὲ τὸν δικό Του Θάνατο τὸν θάνατο,

κομίζοντας στοὺς θαμμένους σὲ μαῦρα σκοτάδια

ἐπουράνια, ἀτέλειωτη ζωή.

Τὴν 1^η Ἀπριλίου 1711,[1] ἡμέρα τοῦ Πάσχα, ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος, εὑρισκόμενος στὴ γενέτειρά του, τὰ Βρανιανὰ τῶν Ἀγράφων, συνέθεσε ἕνα ἐπίγραμμα μὲ ἑρμηνευτικὴ  ἀπόδοση τοῦ ἀναστασίμου τροπαρίου «Χριστὸς Ἀνέστη».[2] Χρησιμοποιεῖ  λέξεις ἀρχαιοελληνικὲς καὶ ἀπὸ τὰ ὁμηρικὰ ἔπη καὶ ἀποδίδει πιστὰ καὶ μὲ ζωντάνια τὸ πνεῦμα καὶ τὸ περιεχόμενο τοῦ τροπαρίου, καθὼς ὁ ἴδιος εἶχε στέρεη, ὀρθόδοξη θεολογικὴ καὶ φιλολογικὴ συγκρότηση. Ὁ Γόρδιος ἦταν γνωστὸς ὡς συνθέτης ἐπιγραμμάτων, τὴ σύνθεση τῶν ὁποίων διδάχθηκε στὰ σχολεῖα τῆς ἐποχῆς τῶν σπουδῶν του, ἀφοῦ εἶναι γνωστὸ πὼς στὸ πρόγραμμα σπουδῶν τους περιλαμβανόταν καὶ ἡ Ἐπιγραμματογραφία.[3] Εἶναι χαρακτηριστικὸ πὼς περὶ τὸ 1689 ἔγραψε, μὲ ἀφορμὴ τὴ σωτηρία του ἀπὸ λοιμικὴ νόσο, δίστιχα ἐπιγράμματα γιὰ ὅλους τοὺς 69 ναοὺς τῆς Ζακύνθου (62 ὀρθοδόξους καὶ 7 τῶν δυτικῶν).[4] Ἦταν τὸ πρῶτο Πάσχα τοῦ Γορδίου στὰ Βρανιανά (νῦν Μεγάλα Βραγγιανὰ τῶν Ἀγράφων τῆς Εὐρυτανίας) μετὰ ἀπὸ εἴκοσι πέντε καὶ πλέον χρόνια ἀπουσίας ἀπὸ τὴ γενέτειρά του. Ἡ τελευταία γραπτὴ χρονολογημένη παρουσία του στὰ Βρανιανὰ εἶναι στὶς 21 Δεκεμβρίου 1686· πρόκειται γιὰ τὴν ἐπιστολή του πρὸς τὸν ἱερομόναχο Παρθένιο τῆς Μονῆς Μούχας τῶν Ἀγράφων,[5] ἐνῶ ἡ ἑπόμενη γραπτὴ μαρτυρία γιὰ τὴν ἐπάνοδό του στὰ Βρανιανά εἶναι χρονολογεῖται στὶς 27 Σεπτ. 1710, ὅταν γράφει στὸν ἀδελφό του Ἀθανάσιο στὸ Αἰτωλικό. Ἀπὸ τὴν ἐπιστολὴ αὐτὴ ἡ ἐπάνοδος στὴν ἰδιαίτερη πατρίδα του τοποθετεῖται στὸν Αὔγουστο τοῦ 1710. Ἀπὸ τότε, μέχρι τὴν κοίμησή του στὶς 7 Ἰουνίου 1729,[6] παρέμεινε στὰ Βρανιανά, μὲ ἐξαίρεση μικρά, ὀλιγόμηνα διαστήματα ἀπουσίας (1713-1714) σὲ μονὲς τῆς περιοχῆς καὶ στὸ Αἰτωλικό.[7] Τὸ ἐπίγραμμα σώζεται στὴ σελίδα 286 τοῦ κώδικα 18 τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λαρίσης καὶ ἔχει ἀντιγραφεῖ, πιθανῶς, ἀπὸ χέρι μαθητῆ τοῦ Γορδίου, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ ἴδιος ποὺ ἀντέγραψε καὶ ἐπιστολὲς τοῦ δασκάλου του στὸν κώδ. Ἱ. Μ. Παντελεήμονος Ἁγ. Ὄρους 781, φ. 147r-166r.[8]

                                                                   
                                                                              Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

---

[1]. Βλ. Α. Σ. Ἀναστασιάδου, Τὸ Σύμπαν, ἐκδ. Νεοελληνικὰ Γράμματα, Ἀθήνα χχ., σ. 561, ὅπου, βάσει    πίνακος, ὑπολογίζεται, πὼς  ἡ1^η Ἀπριλίου 1711  ἦταν Σάββατο.

[2]. Ὅμως, ἄλλες πηγὲς ὁρίζουν πὼς ἡ 1^η Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1711 ἦταν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, (βλ. Μάρκου ἱερέως Μαρᾶ τοῦ Κρητός, Τυπικόν, Ἐνετίῃσι ‚αχπε΄, σ. σκδ΄· H. Lietzmann - D. K. Aland, Zeitrechnung der Roemischen Kaiserzeit, des Mittelalters und der Neuzeit fuer die Jahre 1-2000 nach Christus, Βερολίνο 1965, σ.67· http://lyk-peir-anavr.att.sch.gr/Lessons/04NATURALSCI/Astronomy/General/04_Easter/pasxa.htm ὅπου τὸ Πάσχα τοποθετεῖται μὲ τὸ νέο ἡμερολόγιο στὶς 12 Ἀπριλίου καὶ ἀφαιρώντας 11 ἡμέρες ὅπως προβλέπεται γιὰ τὰ ἔτη1700-1800 τότε καταλήγουμε πὼς τὸ Πάσχα ἐκείνου τοῦ ἔτους ἦταν 1η Ἀπριλίου.

[3]. Βλ. Ἀγγελικὴ Σκαρβέλη­-Νικολοπούλου, Τὰ Μαθηματάρια τῶν Ἑλληνικῶν Σχολείων κατὰ τὴν Τουρκοκρατία, ἐκδ. Σύλλογος πρὸς διάδοσιν  Ὠφελίμων Βιβλίων, Ἀθήνα 1994, σ. 168-171.

[4]. Κ. Δυοβουνιώτης, «Ἀναστασίου Γορδίου Ἀπαρίθμησις ἁπασῶν τῶν ἐν τῇ πόλει τῆς Ζακύνθου ἐκκλησιῶν μετ᾿ ἐπιγραμμάτων διστίχων ἰαμβικῶν ἐν ἔτει 1689», Πρακτικὰ Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν 8 (1933) 45-54· Κ. Δυοβουνιώτης, «Ἀναστασίου Γορδίου ἐπιγράμματα, Θεολογία 11 (1933) 319-328.

[5]. Ὁ ἱερομόναχος Παρθένιος, ἡγούμενος τῆς μονῆς Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Μούχας,  ὑπῆρξε μαθητής τοῦ Γορδίου· βλ. γι᾿ αὐτόν, Γεώργιος Κλῆμος, Ἱστορικὰ στοιχεῖα Καστανιᾶς καὶ Μούχας Ἀγράφων, Καρδίτσα 2010, σ. 291· Βασίλης Ν. Μαγόπουλος, Η πάλαι ποτὲ Ἱερὰ καὶ Σεβασμία Μονὴ τῆς Μούχας τῶν Ἀγράφων, Καρδίτσα 2008, σ. 51-52.

[6]. Βλ. Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος, Κώδ. 443, σ.1.· Π. Ι. Βασιλείου, «Ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος καὶ τὸ ἔργον του (1654-1729)», Θεσσαλικὰ Χρονικὰ 10 (1971) 153-154, σημ. 1.· Ἀνάργυρος-Γιάννης Μαυρομύτης,  Κατάλογος παλαιοτύπων ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων Ν.Εὐρυτανίας, ὑπὸ ἔκδοσιν, μὲ σχόλια καὶ σημειώσεις, ὅπου σὲ Μηναῖο τοῦ Κερασόβου (τετύποτε Ἑνετίησιν παρὰ Ἀνδρέῳ τῷ Ἰουλιανῷ ,αχπδ΄) μνημονεύεται μὲ τὸ κωδικογραφικὸ σύστημα τῶν τριῶν γραμμάτων ὡς χρονολογία κοιμήσεως τοῦ Γορδίου τὸ ἔτος 1729.

[7]. Βλ. Ἀναστάσιος Γόρδιος, Ἀλληλογραφία (1675-1728), Ἔκδοση: Χαρίτων Καρανάσιος ‒ Ἰωάννα Κόλια, Προλεγόμενα‒Σχόλια: Χαρίτων Καρανάσιος, τ. Α΄‒Β΄, [Κέντρον Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καὶ Νέου Ἑλληνισμοῦ / Ἀκαδημία Ἀθηνῶν], Ἀθήνα 2011, σ. 35-36.

[8]. Χαρίτων Καρανάσιος, «Κατάλογος τῶν ἑλληνικῶν χειρογράφων τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λαρίσης», Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικὰ 10 (2012) 276—280.