ΚΥΡΙΛΛΟΣ Ο ΕΚ ΦΟΥΡΝΑ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

             

                        Κύριλλος ὁ ἐκ Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων, 

διδάσκαλος στὴ Σχολὴ τῆς Κοζάνης,

ὁ καὶ κοινὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους πνευματικός*

         Ὁ Κύριλλος πρέπει νὰ γεννήθηκε στὶς ἀρχὲς τῆς τρίτης δεκαετηρίδος τοῦ 18^ου αἰώνα στὸν Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων, καθὼς ἐκοιμήθη ὑπέργηρος τὸ 1805, ὅπως ἀναφέρουν οἱ πηγές. Μαθήτευσε στὴν ἐκεῖ σχολὴ Γραμμάτων μὲ διδάσκαλο τὸν  Θεοφάνη τὸν ἐκ Φουρνᾶ.  Κατόπιν, μὲ τὴν συνδρομὴ καὶ ὑπὸ τὴν κηδεμονία τοῦ πνευματικοῦ του πατρός, τοῦ μητροπολίτου Λιτζᾶς καὶ Ἀγράφων Νεκταρίου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, μετέβη, γιὰ ἀνώτερες σπουδές, στὴν πρωτεύουσα πόλη τῆς Ἠπείρου, στὸ πιό σημαντικὸ πνευματικὸ κέντρο τῆς ἐποχῆς, ὅπου παρακολούθησε μαθήματα τοῦ Κοσμᾶ Μπαλάνου Ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα, τὴν τότε κυρίαρχη στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο σὲ ζητήματα παιδείας πόλη καὶ ἀπὸ τὴν ὁποία, κυρίως, προέρχονταν οἱ περισσότεροι δάσκαλοι ποὺ ἐπάνδρωναν τὰ τοπικὰ σχολεῖα, ὅπως αὐτὸ τῆς Κοζάνης, ὁ Κύριλλος βρέθηκε στὴν Κοζάνη, ὡς δάσκαλος στὸ σχολεῖο «Στοά», μετὰ ἀπὸ πρόσκληση μᾶλλον τοῦ λογίου ἐπισκόπου Σερβίων καὶ Κοζάνης Ἰγνατίου Κατακάλου (1752-1785). Στὴν Κοζάνη ἦλθε περὶ τὸ 1763 καὶ σύμφωνα μὲ τὸν λόγιο Κοζανίτη Χαρίσιο Μεγδάνη παρέμεινε 6 ἔτη, ὁπότε ἡ θητεία του τοποθετεῖται, περίπου, μεταξὺ 1763 καὶ 1769.

    

   Ὁ Κύριλλος στὰ τέσσερα τελευταῖα χρόνια τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του εἶχε ὑποδιδάσκαλο τὸν μαθητή του, γνωστὸ ἐπίσης θεσσαλὸ λόγιο τῆς Τουρκοκρατίας, Ἰωάννη Πέζαρο. Πάντως, μὲ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Κυρίλλου στὴν Κοζάνη ἡ σχολὴ ἀρχίζει νὰ ἀποκτᾶ τὴν παλαιότερη λάμψη της καὶ πολλοὶ μαθητὲς συνέρρεαν ἀπὸ διάφορα μέρη γιὰ νὰ ἀκούσουν φιλοσοφικὰ μαθήματα.   Ὁ Κύριλλος μαθήτευσε καὶ δίδαξε σὲ τόπους, ὅπως τὰ Ἰωάννινα καὶ ἡ Κοζάνη ἀντιστοίχως, ὄχι πολλὰ χρόνια μετὰ τὴν παρουσία τοῦ Εὐγενίου Βούλγαρη καὶ τοῦ κύκλου τῶν ἐκπροσώπων τοῦ πρώϊμου νεοελληνικοῦ διαφωτισμοῦ· παρὰ τὸ γεγονὸς δὲ πὼς βρισκόταν καὶ στὶς δύο περιπτώσεις στὸν χῶρο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς συντηρητικός, ἐν τούτοις, διαφαίνεται στὸν μετέπειτα βίο του ἡ σαφὴς ἐπίδραση τῶν νεωτερικῶν ἰδεῶν καὶ ἀσφαλῶς κάποιες ἐξ αὐτῶν, στὸ μέτρο τῶν δυνάμεων του καὶ ὅσο τοῦ ἐπέτρεπε τὸ περιβάλλον  καὶ ὁ τόπος ποὺ ἐθήτευε, προσπάθησε νὰ τὶς ἐφαρμόσει στὸ τρόπο τῆς διδασκαλίας του ἀλλὰ καὶ στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας εἶχε προσκληθεῖ στὴ Σιάτιστα, πάλι στὴν Κοζάνη, στὸν Τύρναβο καὶ τὰ Ἄγραφα. Ἀρνήθηκε ὅμως πάλι γιατὶ ἔπασχε ἀπὸ οὐρικὴ ἀρθρίτιδα, γνωστὴ τότε ὡς ποδάγρα.  Μετὰ τὴν Κοζάνη, τὸ περισσότερο χρονικὸ διάστημα, ἔζησε στὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου μὲ πατριαρχικὸ γράμμα διορίστηκε κοινὸς τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας πνευματικός. Στὶς 5 Μαΐου 1805 ἐκοιμήθη στὶς Καρυὲς «ὁ φιλόσοφος καὶ θαυμάσιος ἀνὴρ Κύριλλος ὁ πολλοὺς χρόνους χρηματίσας διδάσκαλος καὶ πνευματικὸς τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους». Οἱ μαθητές  του ἔλαβαν τὸ σῶμα του καὶ τὸ μετέφεραν στὴ Μονὴ Ἐσφιγμένου, ὅπου ἐτάφη. Μὲ τὴ δράση καὶ τὸ ἔργο του, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι λόγιοι τῆς Τουρκοκρατίας, συνέβαλε καὶ αὐτός, κατὰ τὶς δυνάμεις του, στὴ διατήρηση τῆς ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς συνείδησης καὶ ταυτότητας τοῦ δούλου γένους καί, ὄχι πολλὰ χρόνια ἀργότερα, ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα του, τὰ Ἄγραφα, στὸ μεγαλύτερο μέρος τους, βρέθηκαν νὰ ἀποτελοῦν μέρος τοῦ ἐθνικοῦ κορμοῦ τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ κράτους.

*Περίληψη προφορικῆς εἰσήγησης, στὶς 3 Ὀκτωβρίου 2014, στὸ Συνέδριο, «Ἡ Δυτικὴ Μακεδονία στοὺς Νεότερους Χρόνους», ποὺ πραγματοποιήθηκε στὰ Γρεβενὰ ἀπὸ 2-5 Ὀκτωβρίου 2014, στὴν Αἴθουσα «Νῖκος Σούλης».