GEORGE FINLAY, IΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, μτφρ. ΑΛΕΞ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

 

ΒΗΜΑτάρης G. Finlay σὲ «μετάφραση» Ἀλέξ. Παπαδιαμάντη

Ἡ ἐφημερίδα TO BHMA ἔχασε τὸν βηματισμό της: «ἐκλονήθη, ἐσαρρίσθη, ἔκλινε καὶ ἔπεσεν», ποὺ θὰ ἔλεγε κι ὁ Παπαδιαμάντης, στὴν τάφρο τοῦ ἐκδοτικοῦ ἐντυπωσιασμοῦ, τῆς φιλολογικῆς ἀντιδεοντολογικῆς προσέγγισης μιᾶς ἱστορικῆς, μοναδικῆς, πολυμοχθοφόρτου ἐκδόσεως καὶ τῆς εὐκολοθηρικῆς πρόσβασης στὸν λόγο καὶ τὴ γραφὴ ἑνὸς γίγαντα τῶν νεοελληνικῶν γραμμάτων, τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη· πασπαλισμένη ἀπὸ ἀσημόσκονη ἡρωϊκῶν γεγονότων καὶ εἰκόνων τῆς Παλλιγενεσίας τοῦ 1821.

Ὅλα αὐτά, ὅπως τὰ βίωσε, στὴ διάρκεια τῆς Ἐπαναστάσης τοῦ ’21, ὁ Σκῶτος φιλέλληνας George Finlay. ΤΟ ΒΗΜΑ, ἀπὸ τὸ φ. τῆς 13-14^ης Μαρτίου 2021, μὲ τὴν εὐκαιρία τῶν διακοσίων ἐτῶν ἀπὸ τὴν Ἐπανάστασης, προσφέρει στὸ ἀναγνωστικὸ κοινό του τὴν Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστατης τοῦ  George Finlay δηλώνοντας, φαρδιὰ-πλατιὰ, στὸ ἐξώφυλλο: σὲ μετάφραση Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ὁποιοσδήποτε, ὅμως, ἔχει διαβάσει ἔστω καὶ ἕνα διήγημα τοῦ Παπαδιαμάντη, διαβάζοντας τὸ κείμενο τῆς ἔκδοσης τοῦ ΒΗΜΑΤΟΣ, φυσικὰ καὶ δὲν θὰ πιστέψει πὼς τὸ ἔχει γράψει Παπαδιαμάντης, ὄχι μόνο γιατὶ εἶναι παλαιότερα τὰ νέα ἑλληνικά του ἀλλὰ καὶ γιατὶ δὲν μετέφραζε ἁπλά, «παπαδιαμαντοποιοῦσε» μὲ τὸν λόγο του τὸ κείμενο, σὰν νὰ τὸ εἶχε γράψει ὁ ἴδιος, χωρὶς νὰ μεταφράζει.

Ὁ ἐπιμελὴς ἀναγνώστης πρέπει νὰ πάει στὰ ἐσώφυλλα, στὰ λεγόμενα credits τῆς ἔκδοσης, ἤγουν τὰ ψιλὰ γράμματα, γιὰ νὰ ἰδεῖ πὼς πρόκειται: «γιὰ τὴν ἀπόδοση τῆς μετάφρασης τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη στὴν νέα ἑλληνκή,  ποὺ βασίστηκε στὴν ἔκδοση, Γεώργιος Φίνλεϋ,  Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως,  τόμ. 1-2 μτφρ. Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης,  [Ἵδρυμα τῆς Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων γιὰ τὸν Κοινοβουλευτισμὸ καὶ τὴν Δημοκρατία, Ἀθήνα 2008]». Ὅμως, ἡ ἔκδοση τοῦ ΒΗΜΑΤΟΣ παραλείπει –σκοπίμως ἄραγε; – τό Φιλολογικὴ ἐπιμέλεια, Ἄγγελος Γ. Μαντᾶς· δηλ. αὐτὸν ποὺ πάσχισε καὶ μόχθησε γιὰ νὰ μεταγράψει τὰ 1596 χειρόγραφα φύλλα τῆς μετάφρασης τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη καὶ νὰ τὰ συγκεντρώσει, μὲ ὅλους τοὺς ἐπιστημονικὰ φιλολογικοὺς καὶ ἱστορικοὺς ὅρους καὶ κανόνες, στὸ ἄρτιο ἀπὸ πάσης ἀπόψεως δίτομο ἔργο τοῦ Ἱδρύματος τῆς Βουλῆς.

Ἡ συντακτικὴ ὁμάδα τῆς ἔκδοσης τοῦ ΒΗΜΑΤΟΣ ἐνῶ ἀποσιωπᾶ αὐτὸ τὸ ἐξαιρετικὰ σημαντικὸ στοιχεῖο τῆς ἔκδοσης τοῦ Ἱδρύματος τῆς Βουλῆς, γνωρίζει ὅτι τὸ brand name «Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης» εἶναι ἰδιατέρως ἑλκυστικό: συλλαμβάνει ὡς διὰ τσιγγελίου τοὺς ἀναγνώστας ὅλων τῶν τάξεων καὶ τοὺς τραβᾶ μαζί του, ὅπως θὰ ἔλεγε κι πρύτανης τῶν ἐφημεριδογράφων καὶ ἐκδοτῶν Βλάσης Γαβριηλίδης. Ἔτσι, τὸ ἐξώφυλλο παραπλανᾶ τὰ ἀθῶα ἀναγνωστικὰ κοσσυφάκια, ποὺ ἀποζητοῦν μὲ λαχτάρα Παπαδιαμαντικὴ τροφή, καὶ οἱ ἀναγνῶστες οἱ γλυκεῖς, οἱ ἀναγνώστριες αἱ εὔθυμοι, πίπτουσιν θύματα τῆς θηλιᾶς τοῦ ΒΗΜΑΤΟΣ, ποὺ τὰ συλλαμβάνει στὰ βρόχια του, ὡς ἄλλος γέρο-Φερετζέλης τοῦ  «ἔρωτα στὰ χιόνια».

Ἔναρξη Σαρακοστῆς καὶ τὸ ΒΗΜΑ μᾶς κερνάει σκορδαλιὰ χωρὶς σκόροδον ποὺ θὰ ἔλεγε κι ὁ τριτεξάδελφός του Μωραϊτίδης, ὁ ὁποῖος ἐὰν ζοῦσε θὰ ἐξανίστατο κι αὐτὸς γιὰ τὰ μετὰ θάνατον βάσανα τοῦ δεξιοῦ ψάλτου τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου. Ἀλλὰ τὸ εἶπε κι ὁ ἴδιος ὁ Παπαδιαμάντης: δὲν ἔχουν τελειωμὸ τὰ βάσανα κι οἱ καϋμοὶ τοῦ κόσμου· καὶ φυσικὰ καὶ τοῦ ἰδίου τοῦ Παπαδιαμάντη κι ἂς μὴν εἶναι ἐν ζωῇ.  

Ἡ πρώτη σελίδα 
ἀπὸ τὸ χειρόγραφο τοῦ Παπαδιαμάντη

Ἐμᾶς τοὺς Ἀγραφιῶτες μᾶς συνδέει καὶ  κάτι ἄλλο, πιὸ ἁπτό, πιὸ χειροπιαστὸ μὲ τὴ μεταγραφὴ τῆς μετάφρασης τοῦ Παπαδιαμάντη. Ὁ Ἄγγελος Μαντᾶς, ποὺ ἔκαμε τὴν μεταγραφὴ καὶ εἶχε τὴν φιλολογικὴ ἐπιμέλεια τοῦ ἄθλου τῆς ἔκδοσης τῆς ἀληθινῆς, τῆς πραγματικῆς μετάφρασης τοῦ ἔργου τοῦ G. Finlay ἀπὸ τὸν Παπαδιαμάντη, μᾶς ἀποκάλυψε πὼς μεγάλο μέρος τῆς μεταγραφῆς τὸ ἔκαμε ‒ἀπὸ  ἀντίγραφα τῶν χειρογράφων τῶν ΓΑΚ‒ στὸ Καρπενήσι, τὴν περίοδο 2003-2007. Ἐκεῖ στὸ παγωμένο Καρπενήσι, στὴ σκιὰ τοῦ Βελουχιοῦ, κοντὰ στὰ ἱστορικὰ Ἄγραφα τοῦ Κατσαντώνη καὶ τοῦ Καραϊσκάκη, στὸ Καρπενήσι τοῦ Μάρκου Μπότσαρη, ἐκεῖ ποὺ γιὰ πρώτη φορὰ εἶδε τὸ φῶς τοῦ ἡλίου ὁ μέγας Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ὁ Ἄγγελος Μαντᾶς ἅπλωνε τὸν Παπαδιαμαντικὸ λόγο  στὸ παγερὸ γραφεῖο του, ἀπογεύματα καὶ βράδυα τῆς τετρατρετοῦς ἐκεῖ θητείας του ὡς Σχολικοῦ Συμβούλου, καὶ γράμμα-γράμμα, σειρὰ-σειρά, φύλλο-φύλλο τὸν ἀποτύπωσε, τὸν ἀποκάλυψε· γιὰ νὰ προκύψει ἡ ἀνεπανάληπτη ἔκδοση τοῦ Ἱδρύματος τῆς Βουλῆς. Ἡ Παπαδιαμαντικὴ γραφὴ ξαναζωντάνεψε, ξαναγεννήθηκε σὲ φῶς Καρπενησιώτικο, ἐκεῖ ποὺ στοὺς παλαιότερους, δύσκολους, σκοτεινοὺς καιροὺς τῆς Τουρκοκρατίας εἶχε τὸ Σχολεῖο του ὁ ‒ὅσιος πλέον‒ Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλός, ἐκεῖ ποὺ ἔλαβε τὸ ἱερομοναχικὸ σχῆμα ὁ δικός μας, ὁ ἐπιστήθιος μαθητής του, ὁ ἀγραφιώτης Ἀναστάσιος ὁ Γόρδιος· μοναδική, γιὰ ἐμᾶς τοὐλάχιστον, συγκυρία. Ἔχει ἄρωμα Ἀγράφων, λοιπόν, ἡ μεταγραφὴ τῆς μετάφρασης τοῦ Παπαδιαμάντη διὰ χειρὸς Ἄγγελου Μαντᾶ, γι αὐτὸ μᾶς πονάει καὶ μᾶς ἰδιαίτερα ἡ κακοποίησή της.

Κων. Σπ. Τσιώλης