ΑΛΕΞ. ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΑΤΙΡΙΚΟΝ: "ΑΛΛΑΧ ΚΕΡΙΜ" *

—Νὰ περάσω σὲ μισὴ ὥρα τὸν προϋπολογισμὸ καὶ Ἀλλὰχ Κερίμ.

Ἔφερε γύρω κατ᾿ ἀρχὰς εἰς τὴν αἴθουσάν του

μὴ δυνάμενος οὐδὲ νὰ ἀναπνεύσῃ ἀπὸ τὴν ὀργήν·

σκοτεινός, ἀμίλητος, ὡσὰν πρωθυπουργὸς

πρὸ μικροῦ δώσας τὴν παραίτησίν του

Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης,  Ὁ κὺρ-Μανωλάκης

Ὁ Σκιαθίτης λόγιος Ἀκαδημαϊκὸς Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης (Σκιάθος 1850-1929) διέθετε, ὅπως καὶ πολλοὶ λόγιοι τῆς ἐποχῆς του, ἕναν ἐξαιρετικὰ δηκτικὸ χαριτολογικὸ καὶ εὐθυμογραφικὸ γραπτὸ λόγο. Ὁ Μωραϊτίδης εἶχε μιὰν ἰδιαίτερη, πρώϊμη ἐκδήλωση τοῦ σατιρικοῦ χαρίσματός του, καθὼς ἀπὸ τὸ 1874 ‒νεαρὸς ὤν,  μόλις 24 ἐτῶν‒ φέρεται γιὰ δύο χρόνια ὡς ἐκδότης τῆς σατιρικῆς ἐφημερίδας «Ἀγορά».

Μὴ χάνεσαι, φ.15/17.2.1880, σ.1

   Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1880 (Τετάρτη,16/1) ὁ Βλάσης Γαβριηλίδης (1848-1922), αὐτὴ ἡ ἐμβληματικὴ καὶ ἀνακαινιστική, χαρισματικὴ καὶ πρωτοπόρα μορφὴ τῆς δημοσιογραφίας τοῦ τέλους τοῦ 19^ου καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 20^ου αἰ., μετὰ τὴν ἀποχώρησή του ἀπὸ τὸ σατιρικὸ περιοδικὸ «Ραμπαγᾶς», ἐκδίδει τὸ περιοδικὸ πολιτικοσατιρικὸ ἔντυπο «Μὴ χάνεσαι». Τὸν τίτλο δανείζεται ἀπὸ μία ἔκφραση ποὺ χρησιμοποιοῦσε πολὺ συχνὰ ὁ πολιτικὸς τῆς ἐποχῆς Ἀλέξανδρος Κουμουνδοῦρος (1815- 1883): «Μὴ χάνεσαι»,  δηλαδὴ μὴν ἀπελπίζεσαι, μὴ χάνεις τὸ κουράγιο σου. Τὴν φράση, ἡ ὁποία ἀπέκτησε πανελλήνια ἐμβέλεια, ἀξιοποίησε ἐπιτυχῶς ὁ Βλάσης Γαβριηλίδης ὡς τίτλο τοῦ νέου σατιρικοῦ του ἐντύπου.

Ἀπὸ τοὺς πρώτους συνεργάτες τοῦ «Μὴ χάνεσαι» ἦταν καὶ ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης, ὁ ὁποῖος συγκατοικεῖ μὲ τὸν Γαβριηλίδη στὸν ὁδὸ Σίνα 16, μετέχει δὲ καὶ μὲ ἴδια κεφάλαια (10 δρχ.) στὴν ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ. Στὸν Γαβριηλίδη τὸν συστήνει ὁ εὐθυμογράφος τῆς ἐποχῆς Τριαντάφυλλος Κλεάνθης (Σίφνος 1850 -Ἀθήνα 1889). Ὁ Μωραϊτίδης  βρίσκεται σὲ μιὰ μεταβατικὴ φάση τῆς ζωῆς του καθώς, προοδευτικά, ἀρχίζει νὰ ἐγκαταλείπει τὴν νεανική, τὴν γελῶσα, κοσμικὴ περίοδο τῆς ζωῆς του, αὐτὴν τοῦ κοσμικοῦ θαμῶνος τῶν παριλισίων θεάτρων καὶ τοῦ Φαληρικοῦ θερέτρου, καὶ παρουσιάζεται ὡς ὁ σοβαρός, ἀξιοσέβαστος καθηγητὴς τῆς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως.

Ὁ Α.Μ. ἀρθρογραφεῖ ἀπὸ τὸ 15ο φ., αὐτὸ τῆς 17ης Φεβρουαρίου 1880, μέ τὸ δημοσιογραφικὸ ψευδώνυμο «Σφίγξ», μὲ τὸ ὁποῖο δημοσίευσε τὴ συντριπτικὴ πλειονότητα τῶν δημοσιευμάτων του στὸ «Μὴ χάνεσαι». Τὸ ψευδώνυμο προφανῶς παραπέμπει στὴν μυθολογικὴ ‘‘Σφίγγα’’ ποὺ ἔθετε ἐρωτήματα καὶ ζητοῦσε ἀπαντήσεις, ὅπως ἡ δημοσιογραφική του πένα· καὶ ὅσο δὲν ἔπαιρνε ἀπαντήσεις τόσο ἔσφιγγε, δημιουργώντας συνθῆκες δημοσιογραφικῆς ἐλεγκτικῆς ‘‘ἀσφυξίας’’ στὸν ἐρωτώμενο. Τὸ δημοσίευμα φέρει τὸν τίτλο «Ἀλλὰχ Κερίμ» καὶ καταλαμβάνει ὅλη τὴν πρώτη σελίδα τοῦ φύλλου 15 τοῦ «Μὴ χάνεσαι»: ἐνδεικτικὸ τῆς ἐμπιστοσύνης τοῦ Γαβριηλίδη στὴ δημοσιογραφικὴ γραφίδα τοῦ Μωραϊτίδη. Ἄλλωστε ὁ Βλάσης Γαβριηλίδης εἶχε γράψει πὼς ἔργα τοῦ Μωραιτίδη ἀποτελοῦν:

«ἐξόχως ὑγιᾶ τροφήν»

καὶ πώς,  

«Ὅταν... γράφῃ ὁ κ. Μωραϊτίδης, τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὰ σπίτια ἄγουν πανήγυριν. Τὸ δαιμόνιόν του συλλαμβάνει ὡς διὰ τσιγγελίου τοὺς ἀναγνώστας ὅλων τῶν τάξεων, ἀλλ’ ἰδίως τὰ σπίτια, τὰ δζάκια, τὰς ἑστίας, καὶ τὰ τραβᾷ μαζί του».

Τὸ «Ἀλλὰχ κερίμ» (Allah kerim) εἶναι φράση τῆς τουρκικῆς γλώσσας καὶ ἀποδίδεται ὡς «ἔχ’ ὁ Θεός», «Ὁ Θεὸς γεναιόδωρος», «ὅποτε δώκει ὁ Θεός». Εἶναι εὐρέως διαδεδομένη ἔκφραση ποὺ ἔχει χρησιμοποιηθεῖ στὴ λογοτεχνία, τὸν κινηματογράφο, τὴ μουσική, τὸ θέατρο ἀκόμη καὶ στὴν ὀνοματοδοσία πλοίων ἢ χώρων ἀναψυχῆς.

Κατάπλους ἑλληνικῶν πλοίων εἰς Κέρκυραν '
ἀπὸ Μαρτίου 1854, ὅπου τὸ ὀθωμανικὸ
πλοῖο "Ἀλλὰχ Κερίμ" μὲ ἕλληνα καπετάνιο

Καὶ μὲ τὴν ἑλληνικὴ γραφή του ἀπαντᾶ στὸν γραπτὸ καὶ προφορικὸ λόγο, ἂν κι ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς, λόγιος ἰατρὸς καὶ ἀπ’τοὺς πρωτεργάτες τοῦ νεοελληνικοῦ διαφωτισμοῦ, σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν πρωτοψάλτη τῆς Σμύρνης, (τόπου καταγωγῆς τοῦ Κοραῆ), τὸν Δημήτριο Λῶτο, τὸν  ἐπικρίνει γιὰ τὴ χρήση τῆς φράσης «Ἀλλὰχ κερίμ». Χαρακτηριστκικά, τοῦ γράφει:

«ἐκ Μοντπελλιέρ, 15 Ἰανουαρίου 1788

Φίλτατέ μου κύριε Δημήτριε ...

... Ἂν ἤξερες, φίλε, πόσον λυποῦμαι, καὶ πόσην ἀτυχίαν νομίζω, νὰ κοπιάζω διὰ τοὺς ἀλλοτρίους, εἰς καιρὸν ὅταν ἦτο δυνατὸν καὶ δίκαιον νὰ προσφέρω τὰς ἀπαρχὰς τῶν κόπων μου εἰς τοὺς ὁμογενεῖς μου, ἂν οἱ ὁμογενεῖς εἶχον ζῆλον ἀληθῆ τοῦ καλοῦ, καὶ ἂν ἤξευραν πόθεν ἔπρεπε νὰ κάμωσι τὴν ἀρχήν. Μόλον τοῦτο δὲν πρέπει νὰ ἀπελπιζώμεθα. Ἀλλὰχ κερίμ, λέω καὶ ἐγώ, ἐπειδὴ τὸ μεταχειρίζεσαι καὶ ἡ λογιότης σου, λησμονήσας, ὡς φαίνεται, ὅτι ἡ γλώσσα σου ἔχει, τὸ Ἔχει ὁ θεός, πολλὰ ἡδύτερον εἰς τὴν ἀκοὴν, ἀπὸ τὸ τρισβάρβαρον ἀλλάχ κερίμ».  

Παγχιακή, φ. 2934/28.4. 1936, σ. 2

Τὸ «Ἀλλὰχ κερίμ» εἶναι, κατὰ κάποιαν ἔννοια, τὸ ἀνάλογο στὴν τουρκικὴ τοῦ τίτλου «Μὴ χάνεσαι» ποὺ ἔφερε τὸ πολιτικοσατιρικὸ ἔντυπο τοῦ Γαβριηλίδη, καὶ τὴν ὁποία χρησιμοποιοῦσε κατ’ ἐπανάληψιν ὁ Ἀλέξ. Κουμουνδοῦρος.

 Εὐφυῶς, ὁ Μωραϊτίδης, μὲ δηκτικῶς χαριτολογικὴ διάθεση, βάζει στὸν προφορικὸ λόγο τοῦ Κουμουνδούρου, ‒στὸν διάλογο μὲ τὸν ἔμπιστό του Βασίλη‒, τὴν φράση «Ἀλλὰχ κερίμ», γιὰ νὰ σχολιάσει ἐπικριτικὰ τὶς κινήσεις τακτικισμοῦ τῶν πολιτικῶν ‒στὴ συγκεκριμὲνη περίπτωση τοῦ Κουμουνδούρου‒ προκειμένου νὰ πετύχουν εὔκολα τὶς πολιτικές τους ἐπιδιώξεις, χωρὶς νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν οὐσία τῆς πολιτικῆς πράξης ἀλλὰ γιὰ τὰ τυπικά, τὰ ἐπιφαινόμενά της. Τρόποι καὶ μηχανισμοὶ ἄσκησης τῆς πολιτικῆς  ποὺ ἐμφανίζονται στὴ διαχρονία τῆς πολιτικῆς ἱστορίας· μέχρι τὶς μέρες μας.                                                                         

Τὸ «Ἀλλὰχ κερίμ» εἶναι ἕνα μικρὸ θεατρικό, σὲ τρεῖς ‒ἀκόμη μικρότερες‒ θεατρικὲς πράξεις. Δύο εἶναι πρόσωπα ποὺ διαλέγονται στὸ ἔργο: ὁ πρωθυπουργὸς Ἀλέξανδρος Κουμουνδοῦρος καὶ ὁ ἔμπιστός του Βασίλης. Τὸ «Μὴ χάνεσαι» ἦταν οὐσιαστικὰ ἕνα ἀντι-Κουμουνδουρικὸ ἔντυπο, χωρὶς ὅμως νὰ φείδεται κριτικῆς γιὰ κάθε μορφὴ ἐξουσίας. Ὁ πρωθυπουργὸς ἄλλες φορὲς ἐμφανίζεται ἀσθενὴς γιὰ νὰ ἀποφύγει τὴν ἐμφάνισή του στὴ Βουλὴ γιὰ τὴ συζήτηση καὶ ψήφιση τοῦ νέου προϋπολογισμοῦ τοῦ Κράτους, ‒ὅταν ἡ πλειοψηφία εἶναι μὴ εὐνοϊκὴ γιὰ τὴν ὑπερψήφισή του‒ ἐνῶ, ἀντιθέτως, ὅταν ἀντιλαμβάνεται, κατὰ τὶς πληροφορίες τοῦ ἐμπίστου του Βασίλη, πὼς ἡ ἀριθμητικὴ πλειοψηφία εὐνοεῖ, καὶ μάλιστα μὲ σύντομες διαδιακασίες, τὴν ὑπερψήφιση τοῦ Προϋπολογισμοῦ, καθὼς οἱ βουλευτὲς εἶναι περισσότερο ἀπασχολημένοι μὲ τὰ ζητ;hματα τῆς συνταξιοδοτήσεώς τους παρὰ μὲ αὐτὰ τοῦ Προϋπολογισμοῦ,  ἀναφωνεῖ:

— Τὸ ἁμάξι γλήγορα Βασίλη, τὸ ἁμάξι νὰ ὑπάγω· εἶμαι ἐντελῶς καλά. Νὰ περάσω σὲ μισὴ ὥρα τὸν προυπολογισμὸ καὶ Ἀλλὰχ κερίμ. 

*

Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης

ΑΛΛΑΧ ΚΕΡΙΜ

—

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ: πρωθυπουργός

ΒΑΣΙΛΗΣ: ἔμπιστος

—

ΠΡΑΞΙΣ Α΄

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Λέγε μου λοιπόν, τί ἔγεινεν εἰς τὴν βουλήν;

ΒΑΣΙΛΗΣ: Τοῦ Κουτρούλη ὁ γάμος. Μαλλιὰ κουβάρια. Ὑβρίσθησαν ὅλοι. Ἀντιπολίτευσις δὲν ὑπάρχει πλέον.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. (κατερχόμενος τῆς κλίνης). Τὸ ἁμάξι γλήγορα Βασίλη, τὸ ἁμάξι νὰ ὑπάγω· εἶμαι ἐντελῶς καλά. Νὰ περάσω σὲ μισὴ ὥρα τὸν προυπολογισμὸ καὶ Ἀλλὰχ Κερίμ.

ΒΑΣΙΛΗΣ. Κύριε πρόεδρε, μὰ δὲν εἶναι βέβαιον ἀκόμα, ὅτι εἰς τὸ πολιτικὸν ζήτημα δὲν θὰ ἑνωθοῦν πάλιν.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. (ἐπαναπίπτων εἰς τὴν κλίνην), Ὤχ! Ἀνάθεμά σας ῥεμματισμοί. Μοῦ ἦλθαν πάλι, καϋμένε Βασίλη. Ὤχ! — Μὰ δὲν μοῦ εἶπες πὼς ἐπιάσθηκαν.

ΒΑΣΙΛΗΣ. Ἐπιάσθηκαν ἀπάνω εἰς τὸ νομοσχέδιον γιὰ τὴν σύνταξι τῶν βουλευτῶν καὶ τώρα οἱ φίλοι τοῦ κ. Τρικούπη βρίζουν τὸν ἀρχηγὸ τῆς ἀντιπολιτεύσεως.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ.Τί καλά! Λοιπόν, τὸ ἁμάξι νὰ ὑπάγω.

ΒΑΣΙΛΗΣ. Μοῦ φαίνεται ὅμως ὅτι εἰς τὸ πολιτικὸν ζήτημα θὰ ἑνωθοῦν πάλιν.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Ὤχ! Ὤχ! ἀνάθεμά σας γιὰ ῥεμματισμοί. Καϋμένε Βασίλη, ἅμα ἀκούσω πολιτικὸν ζήτημα,μοῦ ἔρχονται καὶ οἱ ῥεμματισμοί. Ἄϊντε πάλι νὰ ἰδῇς τί κάμνουν τώρα εἰς τὴν βουλήν.

ΠΡΑΞΙΣ Β΄

ΒΑΣΙΛΗΣ. Ἐπιάσθηκαν πάλι κ. πρόεδρε.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Τὸ ἁμάξι γλήγορα νὰ πάγω. Δὲν σοῦ εἶπα ἐγώ, ὅτι εἶναι καλὴ εὐκαιρία διὰ τὸν προϋπολογισμόν; Εἶμαι πολὺ καλὰ τώρα. Νά· (ἐγείρεται προσπαθῶν νὰ ἐνδυθῇ).

ΒΑΣΙΛΗΣ. Ἐπιάσθηκαν, ἀλλὰ δὲν ἔχει σχέσιν τὸ ζήτημα αὐτὸ μὲ τὴ ἀντιπολίτευσιν.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Ὤχ! Ὤχ! ἀνάθεμά σας γιὰ ῥεμματισμοί. Δὲν εἶμαι διόλου καλά. Λέγε τί ἔγεινεν;

ΒΑΣΙΛΗΣ. Ὕβρισεν ὁ Γεωργαντάρας τὸν Κυβερνήτην.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Καλὰ νὰ τοῦ κάμῃ, διότι εἶνε μὲ τὸν Τρικούπην. Τὸν ὕβρισε καλά;Ἔ;

ΒΑΣΙΛΗΣ. Τὸν ὕβρισε λέγει;Τὸν ἔκαμε δυὸ παραδιῶν.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Καλὰ νὰ τὸν κάμῃ.

ΒΑΣΙΛΗΣ. Τί λέγεις κ. πρόεδρε; Τότε λοιπὸν γιατὶ νὰ τὸν ὑπερασπισθοῦν οἱ ὑπουργοί σου;

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Τὸν ὑπερασπίσθησαν; Τὸν Θανάση ὑπερασπίσθησαν;

ΒΑΣΙΛΗΣ. Ὄχι κ. πρόεδρε τὸν Θανάση. Τὸν Κυβερνήτη Καποδίστρια ὕβρισαν.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Χαχαχαχα! Τὸν Καποδίστρια! (σοβαρῶς). Τί διάβολο σχέσι εἶχεν ὁ Καποδίστριας μὲ τὴν σύνταξιν τῶν βουλευτῶν. Ἂς εἶναι θὰ τὰ μάθω ἀπὸ τὰ πρακτικά. Πήγαινε Βασίλη νὰ πῇς εἰς τὸν Δηλιγιάννην τώρα μὲσ’ στοὺς καβγάδαις αὐτοὺς νὰ συζητήσωμεν τὸν προϋπολογισμόν, ἂν δὲ ἰδῇ ὅτι ὅλα αὐτὰ τὰ κακιώματα τῆς  ἀντιπολιτεύσεως εἶναι παιγνίδια, τότε νὰ ζητήσῃ ἀόριστον ἀναβολὴν τοῦ προϋοπολογισμοῦ.

            ΠΡΑΞΙΣ Γ΄

ΒΑΣΙΛΗΣ. κ. πρόεδρε, ἡ συζήτησις τοῦ προϋπολογισμοῦ ἀνεβλήθη μέχρι τῆς ἀναρρώσεώς σας.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. (πηδῶν κάτω τῆς κλίνης)

Καὶ στὰ πέντε βιλαέτια

Φᾶτε πιέτε μώρ’ἀδέλφια

ΒΑΣΙΛΗΣ. κ. πρόεδρε, προσέχετε τὰ πόδια σας, μὴ πηδᾶτε τόσο πολύ.

ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ. Ἔννοια σου Βασίλη. Ὅποιος ἔλθῃ νὰ πῇς πὼς ὁ κ. πρόεδρος ἔχει ῥεμματισμούς, ποὺ δὲν θὰ περάσουν οὔτε μὲ ἕνα μῆνα. Κι ἂς γράψῃ τὸ Ἐθνικὸν Πνεῦμα, ὅτι καλὰ θὰ κάμουν οἱ βουλευταὶ νὰ πᾶνε στὰς ἐπαρχίας των νὰ κάμουν τὰ καρναβάλια καὶ Ἀλλὰχ Κερίμ.

. Σφίγξ

 Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

*Πρώτη δημοσίευση στὰ "Χρονικὰ Δυτικῆς Μακεδονίας" τῶν Γρεβενῶν φ. 849/15.11.2019, σ. 17-18.