IΩΑΝΝΗΣ (ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ) ΦΡΑΓΚΙΣΤΑΣ

 

Ὁ ἀγραφιώτης ὁπλαρχηγὸς Γιάννης Φραγκίστας (1764-1861)

στὴ μάχη τῆς Βαρνάκοβας

Ἡ πολιορκία τῆς μονῆς Βαρνάκοβας Δωρίδος  ‒

Ἰωάννης Φραγκίστας (1764-1861)
Ἀκρυλικὸ σὲ χαρτί. Σύγχρονο (2021) 
ἔργο τοῦ Κώστα Ντιό.
Διαστάσεις 34Χ 24 ἑκ. 

μιᾶς ἀπ’ τὶς ἱστορικώτερες Μονὲς τῆς Ρούμελης, ἡ ὁποία ἀποκαλεῖται καὶ ‘‘Ἁγία Λαύρα τῆς Ρούμελης’’‒ ἀπὸ ἕνα μέρος, κυρίως Ἀλβανῶν, τοῦ ἐκ 4.000 ἀνδρῶν στρατοῦ τοῦ Κιουταχῆ, ὑπὸ τοὺς Μουστάμπεη καὶ Κεχαγιάμπεη, ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ πλέον ἡρωϊκὰ πολεμικὰ ἐπεισόδια τοῦ Ἀγῶνος.

Ὁ κράτιστος τῶν στρατηγῶν τῆς Ἐπαναστάσεως Γεώργιος Καραϊσκάκης, μετὰ τὴν πτώση τῆς ἱερᾶς Πόλεως τοῦ Μεσολογγίου, ἦταν ἐξ ἐκείνων ποὺ ἀποφάσισαν νὰ ἀντισταθοῦν στὸν Κιουταχῆ σὲ στρατηγικὰ σημεῖα τῆς Δυτικῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος. Σὲ ἕνα ἀπ’ αὐτά, τὴν ἐπίκαιρη γιὰ τὸν Ἀγώνα θέση τῆς μονῆς Βαρνάκοβας, στέλνει μαζὶ μὲ ἑκατὸν πενῆντα ἐκλεκτοὺς μαχητές, ὡς ὁπλιτάρχη, τὸν ἀγραφιώτη Ἰωάννη (Γιαννάκη) Φραγκίστα, πιστὸ σύντροφο τοῦ περιωνύμου, ἐπίσης ἀγραφιώτη, προεπαναστατικοῦ ἀρματωλοῦ Κατσαντώνη. Μαζί του καὶ ὁ ὁπλαρχηγὸς Κωνσταντῆς Καλύβας τοῦ ὁποίου ὁ ἀδελφὸς εἶχε φονευθεῖ στὴ μάχη τῆς Ἀλαμάνας, στὶς Θερμοπύλες, μαχόμενος δίπλα στὸν Ἀθανάσιο Διάκο.

Μονὴ Βαρνάκοβας Δωρίδος

Ἡ πολιορκία ἄρχισε στὶς 20 Μαΐου 1826. Οἱ πολιορκητὲς ματαίως προσπαθοῦσαν νὰ καταλάβουν τὴ Μονὴ. Ὁ Γιάννης Φραγγίστας καὶ οἱ μαχητές του ἀντιστέκονταν σθεναρὰ καὶ οἱ ἐπιτιθέμενοι Τουρκαλβανοὶ εἶχαν πολλὲς ἀπώλειες. Οἱ πολιορκούμενοι μὲ ἐντολὴ Φραγκίστα φώτιζαν  ὅλη τὴ νύκτα τὸν περίβολο τῆς Μονῆς καὶ τὰ πιὸ εὐάλωτα γιὰ εἰσβολὴ σημεῖα τοῦ περιβάλλοντος τείχους. Φωτισμὸς γινόταν μὲ πυρσοὺς ἀπὸ ξύλα  ἀλλὰ καὶ ἀνάπτοντες φωτιὰ σὲ φουστανέλλες, ἀφοῦ τὶς εἶχαν ποτίσει μὲ λάδι. Εἶχαν καὶ τὴν πνευματικὴ (μὲ παρακλήσεις) ἀλλὰ καὶ ἀγωνιστικὴ (διὰ τῶν ὅπλων) βοήθεια τοῦ ἡγουμένου καὶ τῶν μοναχῶν τῆς Μονῆς. Στὶς 21 Μαϊου 1826 οἱ πολιορκητὲς προσπάθησαν σκάβοντας λαγούμια νὰ εἰσβάλλουν στὴ Μονή. Ἡ ἐνέργειά τους ὅμως ἔγινε ἀντιληπτὴ ἀπὸ τοὺς πολιορκουμένους οἱ ὁποῖοι συνεδρίασαν ὑπὸ τὸν ἀρχηγό τους Γ. Φραγκίστα καὶ ἀποφάσισαν ἡρωϊκὴ ἔξοδο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νύκτας, καθὼς δὲν εἶχαν τρόφιμα, οὔτε πολεμοφόδια. Κατὰ τὴν ἔξοδο ἐφονεύθησαν τρεῖς καὶ τραυματίστηκαν ἑπτὰ μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς ἐξόδου Ἰωάννης Φραγκίστας. Σχετικὰ μὲ τὴν πολιορκία τῆς Βαρνάκοβας καὶ τὸν τραυματισμό του στὴν προσπάθεια τῆς ἐξόδου ὁ Ἰ. Φραγκίστας μετὰ ἀπὸ τέσσερα ἔτη, στὶς 22 Ἀπριλίου 1830, σὲ ἀναφορά του πρὸς τὸν Κυβενήτη  Ἰωάννη Καποδίστρια σημειώνει:

«Διωρισμένος ἐγὼ ἀπὸ τὸν ἀρχηγόν μου (Καραϊσκάκην) εἰς μοναστήριον Βαρνάκοβας μὲ 150 στρατιώτας καὶ μὲ τὸν μακαρίτην Καλύβαν  καὶ λοιποὺς σκαλτζαίους ἐκλείσθημεν· στεναχωρηθέντες ὅμως ἀπὸ τὴν ἔλλειψιν τροφῶν καὶ πολεμοφοδίων καὶ τὰς συχνὰς ὑπονόμους τῶν ἐχθρῶν ἀναχωροῦντες ἐκεῖθεν διὰ νυκτὸς μὲ γεροῦσι ἐπληγώθην καὶ εἰς τὴν κεφαλὴν καὶ ἀκολούθως μὴ δυνάμενοι νὰ βασταχθῶμεν εἰς τὸ μέρος τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος διὰ τὴν ἔλλειψιν τῶν ἀναγκάιων  μαζὶ μὲ τὸν ἀρχηγὸν ἐπεράσαμεν εἰς Ναύπλιον ὅπου εἶχον συναχθεῖ καὶ οἱ ἐν Μεσολογγίῳ ἄλλοι ὁπλαρχηγοί».

Κατόπιν, οἱ πολιορκηταὶ ἀνατίναξαν  τὸ Μοναστήρι  μέσῳ τῶν ὑπονόμων ποὺ ἔσκαψαν γιὰ νὰ εἰσβάλλουν σ’ αὐτό.  Ἡ μονὴ Βαρνάκοβας ἀργότερα ἀποκαταστάθηκε μὲ πρωτοβουλία τοῦ Κυβερνήτη Ἰω. Καποδίστρια.

Ἐφ. Ἐμπρός, 29.3.1909.

Γιὰ τὴν ἱστορικὴ αὐτὴ μάχη, ἄγνωστος ποιητής, πιθανὸν ἀπὸ ἐκείνους τοὺς 150 ἡρωϊκοὺς ὑπερασπιστὲς τῆς μονῆς Bαρνάκοβας, συνέθεσε ποίημα στὸ ὁποῖο καταγράφει στιχουργικῶς τὸ χρονικὸ τῆς πολιορκίας καὶ τῆς ἡρωϊκῆς ἐξόδου τῶν πολιορκημένων ὑπὸ τὸν ὁπλιτάρχη τους Ἰω. Φραγκίστα. Ὁ συνθέτης τοῦ ποιήματος ἀναφέρεται καὶ ὀνομαστικὰ ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἰδιότητά του στὸν Φραγκίστα:

 

«Σὰν ἔπεσε τ’ ἀθάνατο κι ἀνδρεῖο Μεσολόγγι,

κι ὁ Καραΐσκος ’βάλθηκε τοῦ Κιουταχῆ τὸ δρόμο

παλληκαρίσια κι ἄφοβα νὰ ἔκοβε μὲ τρόμο.

Τὸν καπετάνιο ἔστειλε Φραγκίστα Ἰωάννη

τοῦ Κατσαντώνη σύντροφο κι Ἀγράφων γιαταγάνι

μὲσ’ στὴ μονὴ Βαρνάκοβας μὲ ἄλλους νὰ κλεισθοῦνε

Τὸν Τοῦρκο νὰ κρατήσουνε νὰ μὴν παραδοθοῦνε».

 

Τὸ ποίημα δημοσιεύεται στὴν ἐφ. Ἐμπρός τῆς 29^ης Μαρτίου 1909 μὲ ὑπέρτιλο «Μία χρυσὴ σελὶς ἀπὸ τὰ ἡρωϊκὰ χρόνια τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανστάσεως» καὶ τίτλο «Μάχη μονῆς Βαρνάκοβας (20 Μαΐου 1826)». Τὸ ποίημα φέρει στὸ τέλος του τὴν ἡμερομηνία «Ἀθῆναι 8 Δεκεμβρίου 1908», ποὺ προφανῶς εἶναι ἡ ἡμερομηνία καταγραφῆς του ἀπό, ἄγνωστο ἐπίσης,  ἐρανιστὴ  δημωδῶν ποιημάτων.

 

«ΜΙΑ ΧΡΥΣΗ ΣΕΛΙΣ

ΑΠΟ ΤΑ ΗΡΩΪΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗ ΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

ΜΑΧΗ ΜΟΝΗΣ "ΒΑΡΝΑΚΟΒΑΣ" (20 Μαΐου 1826)

Δημοσιεύομεν τὸ ἀκόλουθον παλαιὸν ποίημα,γραφὲν φαίνεται ὑπό τινος τῶν μετασχόντων τῆς ἡρωϊκῆς ἐκείνης μάχης:

Ἀκόμα ’βογγαχνίζανε ἀπ’ τὴ φωτιὰ οἱ λόγγοι

Σὰν ἔπεσε τ’ ἀθάνατο κι ἀνδρεῖο Μεσολόγγι,

κι ὁ Καραΐσκος ’βάλθηκε τοῦ Κιουταχῆ τὸ δρόμο

παλληκαρίσια κι ἄφοβα νὰ ἔκοβε μὲ τρόμο.

Τὸν καπετάνιο ἔστειλε Φραγκίστα Ἰωάννη

τοῦ Κατσαντώνη σύντροφο κι Ἀγράφων γιαταγάνι

μὲσ’ στὴ Μονὴ Βαρνάκοβας μὲ ἄλλους νὰ κλεισθοῦνε

τὸν Τοῦρκο νὰ κρατήσουνε νὰ μὴν παραδοθοῦνε.

’Κατὸν πενῆντα ἤτανε, μιὰ χούφτα μ’ ἕνας κι ἕνας

καὶ θάνατο δὲ κιότευε ἀπ’ ὅλους τους κανένας!

Ὁ Κιουταχῆς σὰν τὤμαθε στὸν Κεχαγιὰ μπενιδίνει

σωστὲς χιλιάδες τέσσερις στρατό του τοῦ ἀφήνει,

μαζὶ μὲ τὸν Μουστάμπεη νὰ τοὺς πολιορκήσουν,

τὸ Μοναστήρι τρόγυρα κι ὁλοῦθε νὰ τὸ κλείσουν.

 

— Νὰ κι ἀπ’ἀγνάντια πρόβαλαν οἱ Τοῦρκοι σὰν μελίσσι

μέσα σὲ σκόνης σύννεφο ’ψηλὸ σὰν κυπαρίσσι

μ’ ἀπ’ τὴ Μονὴ καρτέραγαν τὴν κρίσιμη τὴν ὥρα

μιὰ μπαταριὰ τοὺς ρίχνουνε κι ἀρχίζει ἡ μάχη τώρα.

Λύσσα τοὺς Τούρκους ἔπιασε κι ἀπάνω του ριχθῆκαν

μὰ ὅσοι πρῶτοι ρίχθηκαν τὸν θάνατο εὑρῆκαν!

Οἱ Ἕλληνες ὁλοήμεροι ’σὰν τίγρεις πολεμοῦσαν

σὲ κάθε Τούρκων ἔφοδο αὐτοὶ τοὺς ’δεκατοῦσαν!

Ἡ νύχτα βαρειοπλάκωνε σκοτάδι καὶ μαυρίλα

κι ὁ Χάρος ὁλοτρόγυρα ’σκορποῦσ’ ἀνατριχίλα!

Μὲ βρόντο ’πέφταν πτώματα κι αἱμάτωναν τὸν τόπο

μὰ ’κεῖνοι νὰ εἰσβάλλουνε ζητοῦν μὲ κάθε τρόπο!

Ἐνῷ συνήθεια εἴχανε  ἡ νύχτα σὰν πλακώσῃ

νὰ παύαυνε τὸν πόλεμο ὡς ποῦ νὰ ’ξημερώσῃ

Οἱ Τοῦρκοι ’μανιωθήκανε κι ἐτράβηξαν τὴ μάχη

καὶ πέρ’ ἀπ’ τὰ μεσάνυχτα μὲ πεῖσμα, μὲ ἀμάχη!

Κι ὅσο ἡ νύχτα ’πέρναγε, κι ὅσο τοὺς ἐσκοτώναν

τόσο ἐκεῖνοι ’θέριευαν στὴ μάνδρα ’σκαρφαλώναν!...

Τότε οἱ δικοί μας λάδωσαν κι ἐτύλιξαν σὲ ξύλα

ἀπ’τὴ λερὴ ’ποὺ σχίζανε τῆς φουστανέλλας φύλλα,

τ’ ἄναψαν καὶ τὰ ’κάρφωσαν στῆς μάνδρας τὸ σαμάρι

καὶ τὸ καθένα φώτιζε τριγύρω ’σὰ φανάρι.

Καὶ στοῦ καπνοῦ τὰ σύννεφα ποὖταν ἡ φλόγα τόση

’κεῖ ποὺ ὁ καθένας πάλαιβε τὸν Τοῦρκο νὰ σκοτώσῃ!...

Π’ ὅλοι μαζὶ χυμίξανε οἱ Τοῦρκοι μανιωμένοι

κι ἀπάνω στὸ σκαρφάλωμα κυλάγαν σκοτωμένοι

’ποὺ μαῦρες μποῦκες ’κάπνιζαν σὰ νἄτανε φουγάρο

Κι ἀπ’τὰ μασγάλια σκόρπαγαν γοργόφτερο τὸ Χάρο

 ———————

Π’ ἀλλοῦ πληγὲς ’ματώνανε 

κι ἀλλοῦ ἀγκομαχοῦσαν!

κι ἀλλοῦ κορμιὰ μαζώνανε

κι ἀλλοῦ ἐξεψυχοῦσαν!

———————

 

Ἀκόμα κι οἱ Καλόγεροι ἐδείχθησαν γενναῖοι

ὅσοι ’κεῖ μέσα βρέθηκαν μαζὶ γέροι καὶ νέοι

Καὶ μέσ’ στὸ κοσμοχάλασμα, στῆς μάχης τὴ λαχτάρα

στῶν Τούρκων τὸ ἀλάλαγμα, στῆς νύχτας τὴν ἀντάρα.

Παράκλησι ἐψάλανε κι ἐκάναν τὸ Σταυρό τους,

ἁρπάξανε καὶ τ’ἄρματα κι ρίχναν στὸ πλευρό τους!

Κι ἐδῶ χτυποῦσαν σήμαντρα παρέκει οἱ καμπάνες,

κι ἀλλοῦ κουράγιο ’δίνανε  κι εὐχές τους οἱ παππᾶδες

κι ἐβούϊζε! κι ἐσειώτανε ! καὶ γῆ καὶ Μοναστῆρι

’σὰ νἄτανε ἡφαίστειο τοῦ ᾋδου πανηγύρι!

Κι ἀκόμα ’σὰν ἀνήμερα λιοντάρια πολεμᾶνε

καὶ τὴ Μονὴ ἀτρόμητοι στὰ δόντια τους κρατᾶνε!

— Ἡ νύχτα σὰ ἐπέρασε αἱματοκυλισμένη...

κι οἱ Τοῦρκοι νὰ εἰσβάλλουνε ἦσαν ἀπηλπισμένοι

λαγοῦμι ἐσκεφθήκανε ἀπόκρυφα νὰ σκάψουν

μπαροῦτι νὰ τὸ γέμιζαν καὶ ὅλους νὰ τοὺς κάψουν!

ὅλη τὴ ’μέρα σκάβανε ·σὰν ἄναψαν τὰ φῶτα

Τουρκαρβανίτης ζύγωσε καὶ τοὺς φωνάζει πρῶτα:

— Ἔ! Καπετάνιε! χώθηκε ὠρὲ χαντακωμένοι!

ποντίκι μέσ’ τὴν τρύπα σας  καὶ εἴσαστε χαμένοι!

ὡς τὸ πουρνὸ ἀπ’ὅλους σας δὲ θἆν’οὔτε ρουθούνι

κάμετε ὅ,τι θέλετε κι ἂν εἶσθε μιλλιοῦνι.

Τὸν Ἀρχηγὸ κεραύνωσαν τὰ λόγια τ’ Ἀρβανίτη

δὲν τὸν χωροῦσαν τ’ ἄρματα, τὸν ἔδιωχνε τὸ σπίτι!

Καὶ διεταξε τὴν ἔξοδο, γεροῦσι νὰ τοὺς κάνουν,

ὅσοι γλυτώσουν γλύτωσαν, κι ἄλλοι ἂς πεθάνουν !

Μιὰ ὥρ’ ἀπ’ τὰ μεσάνυχτα, μέσ’ τ’ ἄγριο σκοτάδι

μὲ γιαταγάνια ὥρμησαν σὰ λύκοι σὲ κοπάδι.

Μακέλεβαν καὶ φεύγανε κι οἱ Τοῦρκοι τοὺς βαροῦσαν

τρεῖς εἰς τὸν τόπο μείνανε ἑφτὰ ’ματοβατοῦσαν!

Ὁ Ἀρχηγὸς πληγώθηκεν ὁ πρῶτος στὸ κεφάλι

μὰ διάβηκαν ροβόλησαν καὶ πᾶνε ‘‘νἆταν κι ἄλλοι!’’

Κι ὅταν ’κεῖ πάνω βρέθηκαν στοῦ  «Κόρακα» τὴ ράχη

στὸν Καραΐσκο δώσανε μαντάτ’ ἀπὸ τὴ μάχη!

Τὸ δὲ πρωῒ σὰν ἔφεξε κι ἐγίνηκεν ἡμέρα,

τὸ Μοναστῆρι τίναξαν οἱ Τοῦρκοι στὸν ἀέρα!

Μὰ λίγα χρόνια πέρασαν ποὺ μ’ αἷμα ἐποτίσθη

κι ἀπὸ τὸ Καποδίστρια πάλι καινούργιο ἐκτίσθη !

 

Ἀθῆναι 8 Δεκεμβρίου 1908».

 

 

 

Πολλὲς πληροφορίες γιὰ τὴν δράση τοῦ Ἰω. Φραγκίστα κατὰ τὴν Ἐπανάσταση ‒ὅπως ἡ  συμμετοχή του στὴ μάχη τῆς Βαρνάκοβας‒ μᾶς παραδίδονται ἀπὸ τὸν δυτικομακεδόνα ἱστορικὸ καὶ ἀγωνιστὴ τοῦ ’21 Νικόλαο Κασομούλη (1795-1872) στὸ ἐμβληματικὸ ἔργο του Ἐνθυμήματα στρατιωτικὰ τῆς Ἐπαναστάσεως τῶν Ἑλλήνων. Οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἰωάννη Φραγκίστα διέπρεψαν καὶ διαπρέπουν μέχρι σήμερα στὰ γράμματα, τὶς ἐπιστῆμες καὶ τὴν ἐπιχειρηματικότητα, τόσο στὴν ἡμεδαπὴ ὅσο καὶ στὴν ἀλλοδαπή, μὲ τὴν παρουσία τους δὲ στὴ Σκιάθο συνῆψαν καὶ συγγενικὴ σχέση μὲ τὸν μεγάλο λογοτέχνη μας Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη.  

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης 

 

Σημ.1: Πρώτη ἔντυπη δημοσίευση στὰ Χρονικὰ Δυτικῆς Μακεδονίας τῶν Γρεβενῶν, φ. 914, 2.4.2021.

Σημ 2: ἀφιερωμένο στὸν Γιάννη Μάκκα γιὰ τὴ γόνιμη συνεργασία. Εὐχαριστίες πολλὲς στὸν δυτικομακεδόνα καλλιτέχνη Κώστα Ντιὸ γιὰ τὸ ὑπέροχο εἰκαστικό του ἔργο ἀλλὰ καὶ  στὸ φιλογενὲς ἔντυπο Χρονικὰ Δυτικῆς Μακεδονίας τῶν Γρεβενῶν καὶ τὸν ἐκδότη του Ἀντώνη Παπαβασιλείου γιὰ τὴν ὑπεραβραμίαια  φιλοξενία του στὴν ἐφημερίδα.