Ἐκδημία Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη (Παρασκευή, 25 Ὀκτ. 1929)*

 Ἐκ κακῆς χρήσεως τοῦ κηλεπιδέσμου...; 

Μετὰ τὴν πιστοποίηση τοῦ θανάτου τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη, στὶς 12 τὸ μεσημέρι τῆς Παρασκευῆς 25 Ὀκτωβρίου 1929, ἀπὸ τὸν νεαρὸ λόγιο-ἰατρὸ  τῆς Σκιάθου Σταμάτιο Βιδελινῆ (Σκιάθος 1900-1932), ὁ ἱστορικὸς κοινοτάρχης τῆς Σκιάθου Φιλοκλῆς Γεωργιάδης (1845-1936)  τηλεγραφεῖ τὸ γεγονὸς στὴν Ἀθήνα: στὴν Ἕνωση Συντακτῶν, στὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν καὶ στὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας. Δύο ἡμέρες μετά, στὶς 17 Ὀκτ. 1929, ἀρθρογράφος τῆς ἐφημερίδος Ἡ Ἑλληνική, ἀφοῦ πληροφορεῖται τὸ περιεχόμενο τοῦ τηλεγραφήματος, δημοσιεύσει ἀνωνύμως νεκρολογία γιὰ τὸν Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη. Τὸ δημοσίευμα καταχωρίζεται στὴ δεύτερη σελίδα τῆς ἐφ. Ἡ Ἑλληνικὴ στὴ στήλη «Φιλολογικὰ πένθη» μὲ τίτλο «Ἀπέθανεν ὁ Ἀλέξ. Μωραϊτίδης. Ἕνας χριστιανὸς λογοτέχνης»  καὶ ὑπότιτλους,  «Ἡ ἐγκατάλειψις τῶν ἐγκοσμίων ‒Ἡ χειροτονία του εἰς μοναχόν ‒Ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργον του».

Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης
φωτογραφημένος ἀπὸ
τὸν Ὀκτάβιο Μερλιέ, ὡς
μοναχὸς Ἀνδρόνικος, στὴ
Σκίαθο, λίγες ἑβδομάδες πρὸ
τοῦ θανάτου του

Ὁ ἀνώνυμος ἀρθρογράφος ἀφοῦ κάνει  μιὰν ἁδρομερῆ περιγραφὴ τοῦ πνευματικοῦ ἔργου τοῦ Μωραϊτίδη συμπεραίνει πώς:

 

Ἡ θέσις τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη εἰς τὴν νεοελληνικὴν λογοτεχνίαν εἶναι ἐξαιρετική... ἡ ἐργασία τοῦ Μωραϊτίδη παρουσιάζει καὶ πολλὰ ἄλλα ἀξιολογώτατα προτερήματα, περιγραφικὴν ἱκανότητα, γλαφυρὰν ἀφήγησιν καὶ τύπους τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς ἐξαιρετικῶς ἐνδιαφέροντας... τὸ ἔργον τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη εἶναι μία γενναία συμβολὴ εἰς τὴν δημιουργίαν νεοελληνικοῦ πεζοῦ λόγου..

Στὴν συνέχεια ἀναφέρεται στὴ γνωστὴ ὑποτίμηση τοῦ ἔργου καὶ τῆς προσφορᾶς τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη καὶ τὴ συγκριτικὴ ὑπεροχὴ τοῦ ἔργου τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη ἔναντι ἐκείνου τοῦ τριτεξαδέλφου του καὶ ὁμοπατρίου του· ζήτημα ποὺ ἀπασχολεῖ, καὶ ταλανίζει ἴσως, τὴν Ἑλληνικὴ γραμματολογία μέχρι τὶς ἡμέρες μας:

 Παρ’ ὅλα αὐτὰ τὸ ἔργον τοῦ Μωραϊτίδη δὲν ἐξετιμήθη ὅπως τοῦ ἄξιζε. Οὔτε ἐσχολιάσθη ὅπως ἔπρεπε, οὔτε ἔγινε γνωστὸν εἰς τὸ μεγάλο ἀναγνωστικὸ κοινόν. Καὶ τοῦτο ὀφείλεται εἰς τὴν ἐργασίαν τοῦ συμπατριώτου του Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ἐργασίαν ἐμπνεομένην ἀπὸ τὰ ἰδανικὰ καὶ ἀφιερωμένην εἰς τὰ ἴδια περίπου θέματα, ἡ ὁποία ἐπροκάλεσε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὴν προσοχὴν καὶ τὴν ἐκτίμησιν τοῦ διανοουμένου κόσμου τῆς Ἑλλάδος.

Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ λεχθῇ ὅτι ἐπεσκιάσθη ἀπὸ τὸν Ἀλέξανδρον Παπαδιαμάντην.

Τέλος, ὁ ἀρθρογράφος καταλήγει μὲ μία ἄγνωστη πληροφορία –χωρὶς νὰ παραθέτει  σχετικὴ πηγή– γιὰ τὴν αἰτία θανάτου τοῦ Μωραϊτίδη:

Ὁ θάνατος τοῦ Σκιαθίτου λογοτέχνου προῆλθεν ἐκ   κ α κ ῆ ς   χ ρ ή σ ε ως   τ ο ῦ   κ η λ ε π ι δ έ σ μ ο υ. [ ἡ ἀραιογράφηση δική μου]

Σταμάτιος Βιδελινῆς
(1900-1932)
[https://e-thessalia.gr]

 

Στὸ πιστοποιητικὸ θανάτου του, ποὺ ὑπογράφουν ὁ κοινοτάρχης Σκιάθου –μὲ τὴν ἰδιότητα τοῦ ληξιάρχου– Φιλοκλῆς Γεωργιάδης καὶ ὁ Σταμάτιος Ι. Βιδελινῆς –ὁ ὁποῖος ὡς ἰατρὸς καταθέτει τὴ σχετικὴ δήλωση– ἀναφέρεται πὼς ὁ θάνατός τοῦ Ἀλέξ. Μωραϊτίδη: «ἐπῆλθεν ἐκ γεροντικοῦ μαρασμοῦ». Ἐδῶ, ὁ Μωραϊτίδης μὲ τὸν θάνατό του "κατάφερε" νὰ φέρει κοντὰ τὸν λόγιο ἰατρὸ μὲ τὸν παλαίμαχο ἱστορρικὸ δημαρχο καὶ κοινοτάρχη, οἱ ὁποῖοι εἶχαν πολλὲς καὶ ἔντονες διαφωνίες σχετικὰ μὲ τὴ διαχείριση τῶν δημοτικῶν ὑποθέσεων τῆς Σκιάθου.

Ὅμως, ὁ γνωστὸς ἑλληνιστὴς φιλόλογος Ὀκτάβιος Μερλιέ (1897-1976) ὁ ὁποῖος τὴν ἐποχὴ ἐκείνη διέτριβε ἐν Σκιάθῳ, σὲ σχετικὸ δημοσίευμά του στὸν Ἀθηναϊκὸ Τύπο, λίγες μέρες μετὰ τὸ θάνατο Μωραϊτίδη δηλώνει ὡς αἰτίες θανάτου του, ἀφ’ ἑνὸς μὲν  τὴν κακὴ ὑγειονομικὴ κατάσταση τῶν Σποράδων, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν εἶναι δυνατὴ ἡ ὀρθὴ καὶ ἐπιβεβλημένη γιὰ τὴν περίπτωση ἰατρικὴ φροντίδα παλαιοῦ τραύματος τοῦ Μωραϊτίδη μὲ ἀποτέλεσμα ὁ θάνατος νὰ ἐπέλθῃ ἀπὸ γάγγραινα, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὴν ἀδιαφορία τοῦ ἴδιου τοῦ Μωραϊτίδη γιὰ τὴν κατάσταση τῆς ὑγείας του, μία παραίτησή του, ἕνα εἶδος ἀναχωρητικῆς διάθεσής του:

Ὁ θάνατος τοῦ Μωραϊτίδη δὲν ὀφείλεται μόνον εἰς τὸ γῆρας, ἀλλὰ καὶ εἰς μίαν –ἀκουσίαν βεβαίως– αὐτοκτονίαν. Αἱ Βόρειοι Σποράδες εὑρίσκονται εἰς ἀξιοθρήνητον ἐγκατάλειψιν, καὶ ἐὰν ὁ ἐξάδελφος τοῦ Παπαδιαμάντη εἶχε μείνῃ εἰς τὰς Ἀθήνας, θ’ ἀπελαμβάνομεν ἀκόμη τὸ σιωπηλό του μειδίαμα, καὶ θὰ σενελέγαμε τὰς μικρὰς ἀλλὰ τόσον πολυτίμους ἀναμνήσεις του ἀπὸ τὴν παρελθοῦσαν γενεάν.

...Ὁ πτωχὸς Μωραϊτίδης, ὁ ὁποῖος εἶχε θραύσῃ τὴν κνήμην του πρὸ ὀλίγων ἐτῶν, ἔφθασεν εἰς τὴν Σκίαθον τὸν παρελθόντα Αὔγουστον, φέρων βαρυτάτην πληγήν, τὴν ὁποίαν μόλις εἶχε θεραπεύσῃ εἰς Ἀθήνας. Ὁ νέος ἰατρός, ὁ ὁποῖος τὸν ἐπεριποιήθη εἰς τὴν Σκίαθον, εὑρέθη ἀντιμέτωπος πρὸς τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ γέροντος, ὅσον καὶ πρὸς τὸν κίνδυνον τῆς γαγγραίνης, καὶ ἐκαθάρισε μὲν ἐπιμελῶς τὴν πληγήν, ἐπείσθη ὅμως ὅτι ἦτο ἀπαραίτητος ἡ χειρουργικὴ ἐπέμβασις. Περὶ ἐγχειρήσεως οὔτε λόγος ἠδύνατο νὰ γίνῃ εἰς τὴν Σκίαθον, ἡ πληγὴ δὲν ἰάθη καί...γνωρίζετε τί ἐπηκολούθησε. Φαντασθῆτε τὴν σύγχυσι τῶν τελευταίων φίλων τοῦ Μωραϊτίδη, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἡ μόνη του οἰκογένεια, τοῦ νέου ἰατροῦ Βιδελινῆ καὶ τοῦ μεγαλόκαρδου ἱερέως Γεωργίου Ρήγα, ὅταν κατὰ τὰς τελευταίας ἡμέρας ἤθελαν νὰ καλέσουν ἕνα χειροῦργον ἀπὸ τὸν Βόλον καὶ δὲν κατώρθωσαν νὰ τὸν εἰδοποιήσουν.... Ὁ Μωραϊτίδης ἀπέθανε λόγῳ ἀγνοίας τῆς στοιχειώδους  ὑγιεινῆς, ἐπάνω εἰς μίαν νῆσον, ἐγκαταλελειμμένην εἰς τὸ μένος τῆς θαλάσσης καὶ τῶν τρικυμιῶν, μακρὰν παντὸς κρατικοῦ μέσου συγκοινωνίας, ἐν μέσῳ τῶν εἰλικρινῶν, ἀλλὰ ὀψίμων καὶ ἀνωφελῶν θρήνων τῶν φίλων του... 

Ἀνάλογες σκέψεις διατυπώνει –μὲ ἀρκετή, ἄδικη ἴσως, ἀντιορθόδοξη κριτική– τὶς ἴδιες μέρες, σὲ χρονογράφημά του ἀρθρογράφος μὲ τὸ δημοσιογραφικὸ ψευδώνυμο «Ὁ Φίγκαρω»:

 

Ἐχρειάσθη ν’ἀποθάνῃ ἕνας μοιρολάτρης, σὰν τὸν Μωραϊτίδη, γιὰ νὰ ἀκουσθοῦν πάλιν διαμαρτυρίαι διὰ τὴν φρικώδη ἐγκατάλειψιν εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκονται αἱ Σποράδες, τὰ διαβολονήσια αὐτά, εἰς τὰ ὁποῖα  οἱ ἄνθρωποι ψοφοῦν καθημερινῶς σὰν κόττες.... Αἱ νηστεῖαι  ποὺ ἐπιβάλλει ἡ ὀρθόδοξος θρησκεία ἐξαντλοῦν τοὺς δυστυχεῖς νησιώτας. 

Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης πέθανε στὸ σπίτι τῆς ἀνεψιᾶς του Ἀλεξάνδρας Χατζηραφτάκη στὶς 25 Ὀκτ. 1929 καὶ ἐτάφη τὴν ἑπομένη, ἀνήμερα τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, στὴ γενέτειρά του. Ὅμως, τὸ ἔργο του δὲν πεθαίνει καὶ κατὰ μείζονα λόγο δὲν θάπτεται. Κάτω ἀπὸ ἕνα στρῶμα ἐφήμερης λήθης παραμένει ζωντανὸ καὶ γοητευτικὸ γιὰ ὅλους ὅσοι θέλουν καλόπιστα καὶ ἀμερόληπτα νὰ τὸ μελετήσουν.

Ἐφ. Ἡ Ἑλληνική, 

φ. 1704 / 27.10.1929, σ. 2.

 

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΠΕΝΘΗ

ΑΠΕΘΑΝΕΝ Ο ΑΛΕΞ. ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ

ΕΝΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ

—Ἡ ἐγκατάλειψις τῶν ἐγκοσμίων

—Καὶ ἡ χειρονονία του εἰς μοναχόν

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ

Προχθεσινὸν τηλεγράφημα τοῦ προέδρου τῆς Κοινότητος Σκιάθου ἀνήγγειλε τὸν θάνατον τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη, ἑνὸς ἐξαιρετικοῦ λογοτέχνου ὁ ὁποῖος ἀπαρνηθεὶς πρὸ πολλοῦ τὰ ἐγκοσμία εἶχε ἀποσυρθῇ τελευταίως εἰς τὴν γενέτειράν του καὶ εἶχε χειροτονηθῇ εἰς μοναχόν.

Ὁ Μωραϊτίδης ἔκαμε τὴν ἐμφάνισίν του εἰς τὴν φιλολογίαν τῷ 1873, ἀπὸ τῆς ἐποχῆς δὲ ἐκείνης μέχρι πρὸ δεκαπεναετίας περίπου, ὁπότε ἔπαυσε νὰ ἔχῃ καὶ τὴν παραμικροτέραν ἐπαφὴν μὲ τὸν κόσμον, ἐδημοσίευσε πολλὰ ὡραιότατα διηγήματα εἰς ἐφημερίδας καὶ περιοδικά, ἰδίως εἰς τὴν  «Ἀκρόπολιν» καὶ τὴν «Νέαν Ἐφημερίδα».

Τὰ διηγήματά του, διὰ τὰ ὁποῖα ἐτιμήθη τῷ 1914 μὲ τὸ Ἀριστεῖον Γραμμάτων καὶ Τεχνῶν, συνεκέντρωσεν ὁ οἶκος Σιδέρη καὶ ἐξέδωσεν εἰς ἓξ τόμους.

Ἐπίσης, ἐξέδωσεν εἰς ἑτέρους ἓξ τόμους ὑπὸ τὸν τίτλον «Μὲ τοῦ βορρηᾶ τὰ κύματα»: ταξειδιωτικὰς ἐντυπώσεις του καὶ περιγραφὰς ὅλων σχεδὸν τῶν ἑλληνικῶν χωρῶν, τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τῶν Ἁγίων τόπων, τοῦ Ἁγίου Ὄρους  κλπ.

Ὁ Μωραϊτίδης ἔχει καὶ ἀξιολογωτάτην μεταφραστικὴν ἐργασίαν, ἐκ τῆς ὁποίας ἀναφέρομεν τὰ δύο μικρὰ ἔπη τοῦ Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ.

Ὁ Μωραϊτίδης ἐσπούδασε φιλολογίαν, ἐδίδαξε δὲ ἐπὶ εἰκοσαετίαν καὶ πλέον εἰς διάφορα γυμνάσια τῶν Ἀθηνῶν. Πρὸ ἔτους περίπου ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τιμῶσα τὸ λογοτεχνικόν του ἔργον  τὸν ἐξέλεξε πρόσεδρον μέλος της.

Ἡ θέσις τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη εἰς τὴν νεοελληνικὴν λογοτεχνίαν εἶναι ἐξαιρετική. Εἰς τὰ διηγήματά του, ὅπως καὶ εἰς τὰ διηγήματα τοῦ  ἑτέρου Σκιαθίτου διηγηματογράφου, κυριαρχεῖ ἡ χριστανικὴ διάθεσις. Ὁ Μωραϊτίδης ἦτο ἕνας ἀληθινὸς πιστός, καὶ ἡ βαθεία πίστις του ὑπῆρξε ἡ κυριωτέρα πηγὴ τῆς ἐμπνεύσεώς του· ἡ ποίησις ἡ ὁποία ἐπλαισίωνε τὰ διηγήματά του.

Ἀλλ’ ἡ ἐργασία τοῦ Μωραϊτίδη παρουσιάζει καὶ πολλὰ ἄλλα ἀξιολογώτατα προτερήματα, περιγραφικὴν ἱκανότητα, γλαφυρὰν ἀφήγησιν καὶ τύπους τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς ἐξαιρετικῶς ἐνδιαφέροντας.

Παρ’ ὅλα αὐτὰ τὸ ἔργον τοῦ Μωραϊτίδη δὲν ἐξετιμήθη ὅπως τοῦ ἄξιζε. Οὔτε ἐσχολιάσθη ὅπως ἔπρεπε, οὔτε ἔγινε γνωστὸν εἰς τὸ μεγάλο ἀναγνωστικὸ κοινόν. Καὶ τοῦτο ὀφείλεται εἰς τὴν ἐργασίαν τοῦ συμπατριώτου του Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ἐργασίαν ἐμπνεομένην ἀπὸ τὰ ἰδανικὰ καὶ ἀφιερωμένην εἰς τὰ ἴδια περίπου θέματα, ἡ ὁποία ἐπροκάλεσε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὴν προσοχὴν καὶ τὴν ἐκτίμησιν τοῦ διανοουμένου κόσμου τῆς Ἑλλάδος.

Ὁ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης δὲν εἶναι ὑπερβολὴ νὰ λεχθῇ ὅτι ἐπεσκιάσθη ἀπὸ τὸν Ἀλέξανδρον Παπαδιαμάντην.

Ὁπωσδήποτε διὰ τὸν σημερινὸν μελετητήν, τὸν ἀμερόληπτον καὶ ἐλεύθρον ἀπὸ τὶς προτιμήσεις μιᾶς ἐποχῆς, τὸ ἔργον τοῦ Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδη εἶναι μία γενναία συμβολὴ εἰς τὴν δημιουργίαν νεοελληνικοῦ πεζοῦ λόγου.

Ὁ θάνατος τοῦ Σκιαθίτου λογοτέχνου προῆλθεν ἐκ κακῆς χρήσεως τοῦ κηλεπιδέσμου.

Ἡ κηδεία του, κατὰ τὸ τηλεγράφημα διὰ τοῦ ὁποίου ἀνηγγέλθη ὁ θάνατός του, θὰ γίνῃ σήμερον τὴ πρωΐαν εἰς Σκίαθον.

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

* Πρώτη ἔντυπη δημοσίευση στὰ Χρονικὰ Δυτικῆς Μακεδονίας τῶν Γρεβενῶν φ. 891 / 23.10.2020, σ. 15-16.