Ο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΓΡΑΝΙΤΣΑΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ, ΤΟ 1912

                                                    τὰ Μεγάλα Βραγγιανά...τὸ μέρος αὐτὸ τὸ                                                                                                                       ὡς ἄλλοι Δελφοί

Ὁ λογοτέχνης, δημοσιογράφος καὶ πολιτικὸς Στέφανος Γρανίτσας (Γρανίτσα Ἀγράφων 1880-Ἀθήνα 1915), ἐξέχουσα πνευματικὴ καὶ ἀγωνιστικὴ μορφὴ ἐξ Ἀγράφων ὁρμωμένη, ξεκινᾶ τὸν Αὔγουστο τοῦ 1912 (17 Αὐγούστου)  νὰ δημοσιεύει στὴν ἐφημερίδα Ἑστία σειρὰ λαογραφικῶν χρονογραφημάτων μὲ ὑπέρτιτλο «Τοῦ βουνοῦ καὶ τοῦ λόγγου». Στὸ χρονογράφημά του μὲ τίτλο «Τὸ στοιχειό», ποὺ δημοσιεύεται στὴν πρώτη σελίδα τῆς ἐφ. Ἑστία τῆς 7^ης Σεπτ. 1912, ἀναφέρεται, μεταξὺ ἄλλων, σὲ ἐπίσκεψή του στὸν τόπο μας, στὰ Μεγάλα Βραγγιανὰ τῶν Ἀγράφων, στὴν ἕδρα τοῦ πάλαι ποτε λεγομένου «Ἑλληνομουσείου Ἀγράφων». 

 Μολύβι σὲ χαρτί.
Ἐργο (2020) Κώστα Ντιό 

Ὁ Γρανίτσας ἀφοῦ ἀναφέρεται στὰ περὶ κατασκευῆς τοῦ δρόμου Κερασσόβου-Ἀγράφων-Βραγγιανῶν καὶ τοὺς θρύλοιυς ποὺ συνοδεύουν τὶς φῆμες περὶ ὑπάρξεως τοῦ λεγομένου ὡς «Στοιχειό» στὴν περιοχή, δηλώνει πὼς σ’ αὐτὴν τὴν περιοχὴ κατέφυγαν διωκόμενοι χριστιανοὶ Ἕλληνες μετὰ τὴν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως:

Εἰδικῶς μάλιστα εἰς τὰ μέρη αὐτά, ὡς ἀπρόσιτα, κατέφυγον χιλιάδες καταδιωκομένων Ἑλλήνων, ἰδίως κατὰ τὴν πτῶσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως

Κατόπιν, εὑρισκόμενος στὴν περιοχὴ τοῦ Τριδένδρου (Βελισδόνι), ἀναφέρει ὅτι μὲ ὁμάδα ἄλλων περιηγητῶν ἐπισκέπτεται τὴν Ἁγία Παρασκευὴ τῶν Βραγγιανῶν, ἔργο ‒ὅπως σημειώνει‒ λογίων παροίκων ἐκ Κωνσταντινουπόλεως  καὶ ἕδρα τῆς Σχολῆς Γραμμάτων Γούβας, τῆς ὁποίας οἱ μαθητὲς καὶ οἱ δάσκαλοι στελέχωσαν μεγάλες Σχολὲς Γραμμάτων τῆς Τουρκοκρατίας. Δηλώνει πὼς στὸν τόπο αὐτὸ δίδαξαν ὁ Εὐγένιος Γιαννούλης καὶ ὁ Ἁναστάσιος Γόρδιος καὶ ἐπίσης καταγράφει, μεταξὺ ἄλλων,  ὡς μαθητὴ τῆς Σχολῆς τὸν ἀρματωλὸ Δίπλα τὸν σύντροφο καὶ συγγενῆ τοῦ Κατσαντώνη.

Ἐφ. Ἑστία, 7.9.1912, σ.1.

Ὀλίγες ἄλλως τε ὧρες ἐπάνω ἀπὸ τὸ ἀνήλιον αὐτὸ ρέμα εἶναι τὰ Μεγάλα Βραγγιανά, εἰς τὰ ὁποῖα κατέφυγαν ἀρκετοὶ φυγάδες λόγιοι τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἔκτισαν μίαν περίφημον ἐκκλησίαν ὑπὸ τὸ συμβολικώτατον ὄνομα Ἁγία Παρασκευή, καὶ ὅπου ἐξηκολούθησαν τὴν καλλιέργειαν τῶν γραμμάτων, συνέγραψαν, ἐδίδαξαν, ἐδημιούργησαν σοφοὺς μαθητάς, ὅπως τὸν Εὐγένιον, τὸν Γόρδιον καὶ ἀπείρους ἄλλους, οἱ ὁποῖοι μετὰ ταῦτα ἵδρυσαν Σχολὰς εἰς τὰ Ἰωάννινα, τὴν Σμύρνην, τὴν Θεσσαλίαν καὶ εἰς ἄλλα μέρη παρασκευάσαντες τὸ Εἰκοσιένα Πρὸ ἡμερῶν ἐπεσκέφθημεν μία ὁμὰς τὸ μέρος αὐτὸ τὸ ἄγριον, ὡς ἄλλοι Δελφοί, καὶ ὁπόθεν, κατὰ τὸν Σάθαν θαρρῶ, ἔρρεε φῶς ἀνὰ πάντα τὸν Ἑλληνισμόν.

Ἐφ. Ἑστία, 7.9.1912, σ. 1. 
...ὁ τάφος τοῦ Γορδίου

 Τὸ ἰδιαίτερο στοιχεῖο ποὺ παραθέτει ὁ Στέφανος Γρανίτσας εἶναι πὼς βεβαιώνει ‒στὴν εἴσοδο τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς‒ στὸν νάρθηκα,  τὴν ὕπαρξη τοῦ τάφου τοῦ Γορδίου καθὼς καὶ τῆς κάρας τοῦ Γορδίου ἐντὸς τοῦ ναοῦ· προφανῶς μετὰ τὴν ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων του.  Ἐνδεχομένως, ὁ Γρανίτσας εἶχε μελετήσει τὸ ἔργο τοῦ Γορδίου Περὶ Μωάμεθ καὶ κατὰ Λατείνων καθὼς παραθέτει προφητεία τοῦ Γορδίου, περὶ δημιουργίας μικροῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, τὸ ὁποῖο ὅμως  θὰ βρίσκεται ἐγκλωβισμένο μεταξὺ τῆς ἰσλαμικῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς παπικῆς Δύσεως..

Ἐφ. Ἑστία, 7.9.1912, σ.1.

Εἰς τὴν εἴσοδον τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, ὅπου ἐμαθήτευσαν δεκάδες γνωστῶν Ἀρματολῶν καὶ Κλεφτῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁ περίφημος Δίπλας, ὑπάρχει ὁ τάφος τοῦ Γόρδιου καὶ ἐντὸς τοῦ ναοῦ ἡ κάρα τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ, ὁ ὁποῖος πρὸ διακοσίων ἐτῶν προέβλεπε τὴν σύστασιν ἑνὸς σπιθαμιαίου Ἑλληνικοῦ Κράτους, ἀπελπιστικῶς πνιγομένου μεταξὺ τοῦ φεσίου τῆς Ἀνατολῆς καὶ τοῦ καπέλλου τῆς Δύσεως.

Ἡ κάρα τοῦ Γορδίου σώζεται μέχρι τὶς μέρες μας. Μάλιστα, στὴν ἐπιφάνειά της διακρίνονται καὶ γραπτὲς διὰ μελάνης ἐνθυμήσεις  τῆς κοιμήσεως καὶ τῆς ἀνακομιδῆς τῶν ὀστῶν τοῦ Γορδίου.

Λεπτομέρεια ἀπὸ τὴν κάρα τοῦ 
Γορδίου, ὅπου μὲ μελάνη γράφεται:
"καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, ἀμήν:"

Στὴν περιοχὴ τοῦ ἀριστεροῦ κροταφικοῦ ὀστοῦ, μᾶλλον διὰ χειρὸς τοῦ παπα-Χρήστου Στούμπου, παλαιοῦ ἐφημερίου τοῦ τόπου μας, γράφεται διὰ μελάνης ἡ φράση ἀπὸ τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως:

Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰώνος ἀμήν.

Τὰ λαογραφικὰ χρονογραφήματα τοῦ Στ. Γρανίτσα συγκεντρώθηκαν λίγα χρόνια μετὰ τὸν θάνατό του καὶ ἐκδόθηκαν σὲ τόμο τὸ 1921 ἀπὸ τὸν ἐκδοτικὸ οἶκο «Ἐλευθερουδάκης», μὲ ἐπιμέλεια καὶ πρόλογο τοῦ Καρπενησιώτη λογίου Ζαχαρία Παπαντωνίου (1877-1940) καὶ μὲ τίτλο «Τὰ ἄγρια καὶ τὰ ἥμερα τοῦ βουνοῦ καὶ τοῦ λόγγου».

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης