ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΟΡΔΙΟΥ, 7 Ἰουνίου, 2020* (ἔτος πανδημίας)

Ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος καὶ ἡ πανδημία τοῦ 1701 στὴν Αἰτωλία

Ἀπεικόνιση (φανταστική) 

τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου

 στὸ φ. 130^v  τοῦ κώδικα 2188 

τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος.

Ἡ μνήμη τοῦ λογίου ἱερομονάχου Ἀναστασίου τοῦ Γορδίου (Μεγ. Βραγγιανὰ 1654 - 1729) τιμᾶται κάθε χρόνο στὶς 7 Ἰουνίου, ἡμέρα τῆς κοιμήσεώς του. Ἐφέτος ποὺ ἰϊκὴ πανδημία μαστίζει ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα, μὲ θύματα καὶ στὴν πατρίδα μας, τὸ ἱστολόγιό μας ellinomouseionagrafon.blogspot.com τιμᾶ τὴ μνήμη του δημοσιεύοντας μία ἐπιστολὴ τοῦ Γορδίου μὲ λοιμικὸ ἐπιδημικὸ περιεχόμενο. Eἶναι, βέβαια, γνωστὸ  ἀπὸ τὴν Ἀλληλογραφία του πὼς διέθετε καὶ ἰατρικὲς γνώσεις, ἀπὸ τὶς σπουδὲς του στὴν Πάδοβα τῆς  Ἰταλίας.

Ἡ ἐπιστολὴ εἶναι ἀπαντητικὴ σὲ γράμμα τῶν προεστώτων τῆς Ζακύνθου πρὸς τὸν Γόρδιο, μὲ τὸ ὁποῖο τοῦ ζητοῦσαν πληροφορίες γιὰ τὴν ἐξέλιξη μιᾶς ἐπιδημίας στὴν περιοχὴ τῆς Αἰτωλίας.

Ἡ Ζάκυνθος στὰ 1678,
κοντὰ στὴν ἐποχὴ τοῦ Γορδίου.
Ἔργο (χαρακτικό) Pieter Schei.

Ἀπὸ τὰ βιογραφικὰ τοῦ Γορδίου διαπιστώνεται πὼς μετὰ τὴν ἐπιστροφή του ἀπὸ τὴν Ἰταλία διέμεινε γιὰ κάποιο χρονικὸ διάστημα στὴ Ζάκυνθο καὶ διατηροῦσε σχέσεις φιλικὲς μὲ λογίους, κληρικοὺς καὶ προεστῶτες τῆς νήσου. Σώζεται μάλιστα καὶ ὡραιότατο ἐπίγραμμα τοῦ Γορδίου, εἰς τὴν περίφημον νῆσον Ζάκυνθον:

«Ζάκυνθος χαρίτεσσιν ὁμοίως εἴαρος ὥρης

ἄνθεσι παντοδαποῖς ἀμφιπεριστρέφεται».

Ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Γορδίου, χρονολογημένη ἀπὸ τὸν ἴδιο στὶς 23 Δεκαμβρίου 1701 ἔχει ὡς τόπο ἀποστολῆς τὸ Αἰτωλικό, ὅπου τὴν ἐποχὴ ἐκείνη βρισκόταν ὁ Γόρδιος ὡς διδάσκαλος καὶ ὑπὸ τὴν προστασία, ἀρωγὴ καὶ συμπαράσταση τῆς Ἀλτάνης Καραντινοῦ, μιᾶς ξεχωριστῆς γυναικείας μορφῆς, μὲ οἰκονομικὴ ἐπιφάνεια καὶ κύρος στὴν περιοχή. Τὸ Αἰτωλικό, λόγῳ θέσως, ἦταν πρόσφορο γιὰ ἀπομόνωση καὶ ἀποφυγὴ προσβολῆς ἀπὸ ἐπιδημικὴ μολυσματικὴ νόσο. Διέθετε μάλιστα καὶ λοιμοκαθαρτήριο μὲ πρωτόκολλο διαμονῆς προκειμένου κάποιος νὰ εἰσέλθῃ ἔπειτα στὴν πόλη.

«Ἐξ Ἀνατωλικοῦ ... ἀποκλεισμένους
 ὄντας ἐν τῇδε τῇ ὁμοίᾳ τῇ ἀμφιρρύτῳ
 καὶ ἀναποδράστῳ τῆς Καλυψοῦς νήσῳ»,
Ἀναστάσιος Γόρδιος, 19 Νοεμ. 1697.

Ἡ λοιμικὴ νόσος, ἀπαντᾶ ὁ Γόρδιος στοὺς ἄρχοντες τῆς Ζακύνθου, ὅτι ἐμφανίστηκε στὸ Ζαπάντι (νῦν Μεγάλη Χώρα τοῦ Ἀγρινίου) τῆς Αἰτωλίας στὶς 8 Ὀκτ.1701,  μὲ ἀρκετὰ θύματα, ἀλλὰ δὲν εἶχε μεγάλη ἐξάπλωση καθὼς ἄλλα κρούσματα καὶ θύματα ἐμφανίστηκαν μόνο στὸ χωριὸ  Σπολάϊτα. Ἡ ἐπιδημία εἶχε -σύμφωνα μὲ πηγὲς τῆς ἐποχῆς- ξεκινήσει ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη στὰ 1700 καὶ ἀκολούθησε τὴν πορεία: Κωνσταντινούπολη-Σύρος-Πελοπόννησος-Ἀχαΐα-Αἰτωλία. Ὁ ἴδιος ὁ Γόρδιος εἶναι ἀπομονωμένος σὲ κατ’οἶκον περιορισμό στὴν οἰκία του στὸ Αἰτωλικὸ καὶ οἱ πληροφορίες του μᾶλλον εἶναι ἐξ ἀκοῆς, ἀπὸ διηγήσεις μαθητῶν του· ἐξ αὐτοῦ δὲν εἶναι ἰδιαίτερα ἀκριβεῖς. Σημειώνει στὸ γράμμα του πὼς ἐδῶ καὶ ἕναν περίπου μῆνα δὲν ἔχει πληροφορίες γιὰ νέα θύματα, πλὴν δεκαπέντε στὴν Σπολάϊτα. Στὴν δὲ περιοχὴ τοῦ Μεσολογγίου καὶ τῆς Ναυπάκτου δὲν ἀναφέρονται κρούσματα ἢ θύματα τῆς νόσου. Στὴν πανδημία αὐτὴ ἀναφέρεται καὶ ὁ ἀδελφὸς τοῦ Γορδίου, ὁ Ἀθανάσιος ὁ ἐλάχιστος ὅπως εἶναι γνωστός, σὲ ἐπιστολή του ἀπὸ τὸ Αἰτωλικό, ὅπου βρισκόταν μαζὶ μὲ τὸν Γόρδιο, πρὸς τὸν Δημήτριο, πιθανώτατα πρώην μαθητή του, στὶς 19 Νοεμβρίου 1701:

«...μηνύω σοι τὸν φόβον ὃν ἔχομεν ἐκ τῆς θεηλάτου ἐκείνης νόσου τῆς εἰς [...] ὑφ’ ἧς ἐγκεκλείσμεθα τῇ ἐνθάδε σμικροτάτῃ καὶ στενοτάτῃ νήσῳ, μὴ δυνάμενοι βῆναι μήτε πρόσω μήτ’ ὀπίσω, κατἀ τὸν κοινὸν λόγον, ἑνὶ μόνον ἔχοντες τὴν ἐλπίδα ἡμῶν, τῇ πανάγνῳ Θεομήτορι...»

Ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος, ὡς ἱερωμένος, ὁλοκληρώνει, ὅπως εἶναι φυσικό, τὴν ἐπιστολή του μὲ τὴν ἐπίκληση τῆς Θείας χάριτος, γιὰ προστασία καὶ βοήθεια ἀπὸ τὸν ὄλεθρο τῆς ἐπιδημικῆς θανατηφόρου νόσου.

Ἱερὰ Μονὴ Παντελεήμονος Ἁγίου Ὄρους,  Κῶδ. 781, φ. 148^v-149^r. 

Ἐπιστολὴ τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου στοὺς Ἄρχοντες τῆς Ζακύνθου.

«Τοῖς ἐντιμοτάτοις καὶ εὐγενεστάτοις ἄρχουσι καὶ ἐγρηγορωτάτοις προβλεπταῖς τῆς κατὰ τὴν θεοφύλακτον νῆσον Ζάκυνθον ὑγείας, ὑγείαν καὶ σωτηρίαν. 

Πολλῶν μὲν καὶ ἄλλων ἕνεκα θαύματος πολλοῦ καὶ ἐπαίνου οὐ τοῦ τυχόντος ἀξίαν τὴν Ζάκυνθον ἄνδρες σοφίᾳ καὶ φρονήσει διαπρέποντες ἥγηνται, καὶ λόγοις καὶ γράμμασι τοῦθ’ οὕτως ἔχειν πιστοῦνται.Οὐχ ἧττον δὲ καὶ τοῦ περὶ τῆς ὑγείας ἀκριβῶς ὡς ἔνι ποιεῖσθαι τὴν ἔρευναν τοὺς ἐν αὐτῇ τὴν τοιαύτην ἔχοντας ἐπαγγελίαν, οἷοι καὶ ὑμεῖς αὐτοὶ τό γε νῦν ἔχον ἐστέ. Διὸ καὶ πρὸς τὴν ἡμετέραν εὐτέλειαν γράψε ἠξιώσατε πυνθανόμενοι περὶ τῆς κατὰ τοὺς τῇδε τόπους διαφημισθείσης λοιμικῆς νόσου, περὶ ἧς πρότερον πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως (ἵνα κἀγὼ ταῖς ὑμετέραις ὡς καὶ αὐτὸς ταῖς τοῦ ἀποστόλου χρήσωμαι φωναῖς) ἀκηκόατε. Μὴ φιλῶν δ’ ἔμπης τὰς κατὰ τὴν ἀγορὰν ἐνταῦθα διατριβάς, μηδὲ συνεχῶς ἐξέρχεσθαι τῆς οἰκίας, ἀλλὰ τὸ πλεῖστον τοῦ χρόνου μέρος μένων ἀπρόϊτος, πῶς ἂν δυναίμην ἀκριβεστέραν ἔγωγε τῶν ἄλλων ἔχειν τὴν περὶ τούτων εἴδησιν. Ὡς μέν τι παρά τινων τῶν ὡς ἐμὲ φοιτώντων μανθάνειν δύναμαι, οὐκ ἀμφιβαλλομένη πάντως ἐστὶν ἡ τῆς τοιαύτης νόσου (δηλαδὴ τῆς λοιμικῆς) ὕπαρξις ἔν τινι κώμῃ καλουμένῃ Ζαπάντῃ , τὴν ἀρχὴν εἰληφυῖα ἀπὸ τῆς πέμπτης τοῦ ὀκτωβρίου σχεδόν.Ὅθεν δὲ καὶ ὅπως εἰσέφρησε τἀληθὲς μέχρι καὶ δεῦρο οὐκ ἠδυνήθην μαθεῖν, ἄλλως ἄλλα λεγόντων. Ἀπέχει δὲ αὕτη τοῦ ἐν ᾧ διατρίβομεν Ἀνατωλικοῦ χειμερινῆς ἡμέρας ὁδόν, καὶ τεθνήκασι μὲν ἐκεῖσε πολλοὶ τῆς τῶν χριστιανῶν μοίρας. Οὐ διαδόσιμον μέντοι γε τοσοῦτον ἐγένετο τὸ ἀπὸ ταύτης κακόν, οὔτε πρὸς ἅπασαν ἐκείνην τὴν κώμην οὔτε πρὸς τοὺς τῇ ἀσεβείᾳ καθάπαξ προσέχοντας, πλὴν ἑνὸς χωρίου καλουμένου Σπολάϊτα, οὐ μακρὰν ἐκείνης ἀπέχοντος, καὶ πρὶν τοῦ καλῶς γνωσθῆναι τὴς νόσου ταύτης  ἐκεῖθεν μετεσχηκότος . Εἰσὶ δὲ μέχρι τοῦ νῦν ἡμέραι τοῦ μηνὸς πλείους ἐξότου κατὰ μὲν Ζαπάντην τοῦ τοιούτου θανάτου ἔργον οὐδεὶς ἐγένετο. Κατὰ δὲ τὸ καλούμενον χωρίον Σπολάϊτα οὐ πλείους τῶν πέντεκαίδεκα. Ἐνταῦθα δὲ καὶ ἐν Μεσολογκίῳ, οὐδεμία τοῦ τούτου κακοῦ αἴσθησις μέχρι τοῦ νῦν ἔστι σὺν Θεῷ ἁγίῳ.

Καὶ ταῦτα μὲν δι’άὀλίγων ἁπλῶς τε καὶ σαφῶς ἀποκρινόμεθα πρὸς τὴν τῆς ὑμετέρας ἀγάπης ἐρώτησιν. Ἡ δὲ τοῦ Θεοῦ χάρις καὶ τὸ ἄπειρον ἔλεος διαφυλάττοι πάντας τοὺς ὁπουδήποτε γῆς οἰκοῦντας χριστιανοὺς μετὰ τῶν ἄλλων πάντων καὶ τῆς τοιαύτης λύμης ἀμετόχους κακῶν.

Ἔρρωσθε δὲ καὶ ὑμεῖς μετὰ πάσης τῆς αὐτόθι θεοφρουρήτου καὶ νήσου καὶ πόλεως.

Ἐξ Ἀνατωλικοῦ ˏαψα΄ δεκεμβρίου κγ΄.

Τῆς ὑμετέρας ἐντιμότητος εὐχέτης ἐν Χριστῷ, Ἀναστάσιος ἱερομόναχος ὁ Γόρδιος»

 Ἡ ἐπιστολὴ ἀνήκει στὴν κατηγορία τῶν λογίων ἐπιστολῶν τοῦ Γορδίου καὶ σώζεται μόνο σὲ ἕνα κώδικα, τὸν 781 τῆς Μονῆς Παντελεήμονος Ἁγίου Ὄρους, γραμμένη (φ. 148^v-149^r) στὸν κώδικα πιθανώτατα ἀπὸ μαθητὴ τοῦ Γορδίου, μαζὶ μὲ ἄλλες 26 ἐπιστολές του, γραμμένες ἐπίσης σὲ λόγια γλώσσα.

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

Ὁ ναὸς τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς
Μεγ. Βραγγιανῶν, στὶς ἀρχὲς
τῆς δεκαετίας τοῦ '80.

* Ὁ σύλλογος «Ἀναστάσιος Γόρδιος» τιμᾶ κάθε  χρόνο τέτοια μέρα, σὲ συνεργασία μὲ τὴν ἐνορία τῶν Μεγ. Βραγγιανῶν, τὴ μνήμη τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου. Ἐφέτος, ἡ τιμὴ τῆς μνήμης του συμπίπτει μὲ τὴν μεγάλη ἑορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς, ὁπότε λειτουργικὰ τοὐλάχιστον δὲν μπορεῖ νὰ τιμηθεῖ αὐτὴ ἡ ἁγιασμένη στὴ συνείδηση τῶν Ἀγραφιωτῶν μορφή. Ὁ Σύλλογος προσφέρει σὲ ὅσους παραστοῦν στὴν Ἀκολουθία τῆς Πεντηκοστῆς μία ἀναμνηστικὴ τῆς ἡμέρας 4σέλιδη κάρτα, ποὺ φιλοτεχνήθηκε εἰδικὰ γι’ αὐτὴν τὴν ἡμέρα. Ἡ κάρτα, πέραν ἑνὸς συντόμου βιογραφικοῦ τοῦ Γορδίου, κοσμεῖται μὲ ζωγραφικὸ ἔργο τοῦ Βασιλείου Κορακάκη (ἐκ τῆς συλλογῆς Παν. Βλάχου) καὶ περιλαμβάνει ἕνα αὐτόγραφο τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου ἀπὸ ἐπιστολή του, στὶς 3 Ἰουνίου 1726, ἀπὸ τὰ Βρανιανά, πρὸς τὸν μητροπολίτη Νεόφυτο πρώην Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης, στὴν Μονὴ Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους καθὼς καὶ στίχους εἰς τροπάριον συντεθέντες ὑπὸ τοῦ ἀειμνήστου π. Ἀγγέλου Παπαθανασίου.

  

                                      Κ.Σπ.Τ. 

Σημ: πρώτη ἔντυπη δημοσίευση στὴν ἐφ. "ΜΕΓΑΛΑ ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ", φ. 82 / Ἀπρ.-Μάιος-Ἰουν. 2020, σ. 5-6.