ΠΕΤΡΟΣ (ΠΕΤΡΟΜΠΕΗΣ) ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ (ΑΡΕΟΠΟΛΗ 1773 - ΑΘΗΝΑ 1848)

 

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης:

Ὁ χαρισματικὸς ἡγεμόνας τῆς Μάνης καὶ ἡ τιμὴ τῆς μνήμης του       

‒ἐν τῷ Ἁγίῳ Σώζοντι‒

60 χρόνια μετὰ τὸν θάνατό του.

 

«Μὴν ξεχωρίζεστε, μιὰ σμίξη εἴμαστε, ἔχουμε

τὴν ἀνάγκη καὶ τοῦ μερμηγκιοῦ»

Σωτήρης Δημητρίου, Σὰν τὸ λίγο τὸ νερό

 

Μαυρομιχάλης Πέτρος, Μπέης,
Πρίγκιψ τῆς Μάνης.
Λιθογραφία τοῦ Francis Herve (1837). 

                   Πηγή/Travelgue.gr

 

Ὁ Πέτρος Μαυρομιχάλης, ὁ γνωστὸς ὡς Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (Ἀρεόπολη Μάνης 1865-Ἀθήνα 1848) ὑπῆρξε μιὰ παρεξηγημένη ἕως καὶ ἀδικημένη μορφὴ τοῦ Ἀγώνα τῆς Ἀνεξαρτησίας τοῦ 1821. Παρὰ τὸ γεγονὸς πὼς ἡ εὐρύτερη οἰκογένειά του θυσίασε, στὸν βωμὸ τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδος, ἀρκετὲς δεκάδες μέλη της (49 μέλη), καὶ ὅτι ὁ ἴδιος διακρίθηκε γιὰ τὴ στρατιωτικὴ καὶ πολιτική του δράση, καὶ προεπαναστατικὰ καὶ μετεπαναστατικά, ἐν τούτοις, ἡ δολοφονία τοῦ πρώτου Κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδος τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια, στὸ Ναύπλιο στὶς 27 Σεπτεμβρίου 1831, ἀπὸ δύο στενὰ μέλη τῆς οἰκογένειάς του, τοῦ γιοῦ του Γεωργίου καὶ τοῦ ἀδελφοῦ του Κωνσταντίνου, ἀλλὰ καὶ οἱ τεταμένες σχέσεις ποὺ εἶχε μὲ τὸν ἴδιο τὸν Κυβερνήτη, κάλυψαν σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸ μέγεθος τῆς προσφορᾶς τοῦ ἰδίου καὶ τῆς οἰκογένειας τῶν Μαυρομιχαλαίων στὸν Ἀγώνα.

Ὅμως, ἡ ἰδιαίτερη πατρίδα του ἡ Ἀρεόπολη τῆς Ἀνατολικῆς Μάνης, ἀλλὰ καὶ τὸ γειτονικὸ γραφικὸ ἐπίνειό της, ἡ παράλιος κώμη της τὸ Λιμένι, ὅπου ἡ ἡγεμονικὴ οἰκία, ὁ πύργος τοῦ Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, τιμᾶ τὸν Πέτρο τῆς Μάνης, μὲ προτομή του στὸ αὔλειο κοιμητηριακὸ χῶρο τοῦ ἱστορικοῦ μικροῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Σώζοντος (τοῦ σωζώτη τῶν Λαβουρεντιάνων, στὸ Οἴτυλο τοῦ 13ου αἰ.)· στὸ Λιμένι τῶν Μαυρομιχαλαίων, τὸν τόπο ὅπου ἦλθε ὁ ἰατρὸς καὶ πολεμιστὴς τοῦ Ἀγώνα, ὁ Ἀπόστολος Μαυρογένης, γιὰ νὰ ἰατρεύσῃ ‒παρὰ τὴν ἐπίπληξη ἀπὸ τὸν διοικητὴ τοῦ Ναυπλίου‒τὴν πάσχουσαν σύζυγο τοῦ Πετρόμπεη, τὴ Φωτεινὴ τὸ γένος Δημητρακαράκου. Ἀπὸ ἐδῶ, γαλήνιος πλέον, ἀτενίζει τὸν Μεσσηνιακὸ κόλπο, τὸ πέλαγος μὲ τὴ θαλασσινή του αὔρα.

. Ἐφ.Σκρίπ, φ. 4.4.1908. 

Ἔτσι, στὰ 1908, στὶς 25 Μαρτίου, στὸ πλαίσιο τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς ἐπετείου τοῦ ξεσηκωμοῦ τοῦ 1821, οἱ Ἀρεοπολίτες τίμησαν ἰδιαίτερα τὴ μνήμη τοῦ συμπολίτη τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη μὲ τὴν εὐκαιρία μάλιστα τῆς συμπλήρωσης 60ετίας ἀπὸ τὸν θάνατό του.

Ὁ ἀνώνυμος ἀνταποκριτὴς τῆς ἐφημερίδας Σκρὶπ τῶν Ἀθηνῶν, στὸ φύλλο τῆς 4^ης Ἀπριλίου 1908, σημειώνει πὼς ἡ ἐπιτυχία τῆς ἐκδήλωσης τῆς ἐθνικῆς ἑορτῆς στὴν Ἀρεόπολη  ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι:

«Ἡ δημοτικὴ ἀρχὴ, ὁ ἀκούραστος καὶ φιλοπρόοδος σχολάρχης μας κ. Νικ. Καρκαζάλος μετὰ τῶν συναδέλφων του Ἑλληνοδιδασκάλων κ.κ. Ἠλία Ἀποστολάκου καὶ Στ. Κατσαράκη, οἱ φιλότιμοι δημοδιδάσκαλοι κ.κ. Νικ. Μανωλᾶκος καὶ Γεώρ. Νικολακάκος, ἡ ἐπὶ ζήλῳ καὶ φιλοπονίᾳ διακρινομένη διευθύντρια τοῦ παρθεναγωγείου κυρία Σταυρούλα Ι. Δεκούλου τὸ γένος Σεκάκου, ἀπὸ ἡμερῶν ἐν συνεννοήσει φιλοτίμως ἐργασθέντες κατώρθωσαν νὰ ἐπιτύχῃ ἡ Ἐθνικὴ πανήγυρις πληρέστατα».

Ὁ μικρὸς ἱστορικὸς ναὸς τοῦ Ἁγίου Σώζοντος στὸ Λιμένι τοῦ Οἰτύλου, ὅπου ὁ πύργος τῶν Μαυρομιχαλαίων μὲ τὴν προτομὴ τοῦ Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στὸν αὔλειο κοιμητηριακὸ χῶρο τοῦ ναοῦ.

Πάλι κατὰ τὸν ἀνταποκριτὴ τοῦ Σκρίπ, μετὰ τὴν ἐπιτυχὴ πανηγυρικὴ ἐκδήλωση τῆς ἐθνικῆς ἑορτῆς στὴν Ἀρεόπολη, τὸ ἀπόγευμα τῆς 25^ης Μαρτίου 1908, ἡ μαθητικὴ κοινότητα τῆς περιοχῆς ‒ οἱ τριακόσιοι μαθητὲς μαζὶ μὲ τοὺς ἐκπαιδευτικούς τους‒ καθὼς καὶ πλῆθος κόσμου μετέβησαν στὸ Λιμένι, τὸ ἐπίνειο τῆς Ἀρεοπόλεως, προκειμένου ἡ μαθητιώσα νεολαία νὰ τιμήσει τὴ μνήμη τοῦ Πετρόμπεη, στὸν αὔλειο χῶρο τοῦ Ἁγίου Σώζοντος, ὅπου καὶ ὁ ἀνδριάντας τοῦ τουρκομάχου Πέτρου Μαυρομιχάλη:

Ἡ προτομὴ τοῦ Π. Μαυρομιχάλη 
στὸ Λιμένι Οἰτύλου.

« [...] Συγκινητικώτερον, μεγαλοπρεπέστερον, σκοπιμώτερον συνεχίσθη ἡ Ἑορτὴ τὸ ἀπόγευμα. Περὶ τὴν δευτέραν μεταμεσημβρινὴν ὥραν τριακόσιοι μαθηταὶ μετὰ τῶν διδασκάλων των καὶ πλῆθος κόσμου ἐξ Ἀρεοπόλεως καὶ τῶν πλησιοχώρων χωρίων κατῆλθον εἰς Λιμένιον, ἐπίνειον τῆς Ἀρεοπόλως καὶ ἰδιαιτέραν πατρίδα τῆς οἰκογένειας τῶν Μαυρομιχαλαίων. Εἰς τὴν παραλίαν τοῦ Λιμενίου καὶ δεξιᾷ τῷ εἰσερχομένῳ, παρὰ τὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Σώζοντος, λευκάζει ὑπερήφανος ὁ μαρμάρινος ἀνδριὰς τοῦ Τουρκομάχου Μαυρομιχάλη. Τὸν ἀνδριάντα τοῦτον ἡ μαθητιῶσα νεολαία ἐστεφάνωσε διὰ στεφάνου ἐκ φυσικῶν αὐτοφυῶν ἀνθέων. Ὁ μαθητὴς Γρηγόριος Καπετανᾶκος υἱὸς τοῦ Δημάρχου καταθέτει στέφανον προσφωνὼν συγκινητικώτατα ὡς ἑξῆς:

"Τιμημένε νεκρέ. Γεραρὲ τῆς Μάνης ἡγεμών, μεγάθυμε πρόεδρε τῆς Μεσσηνιακῆς Γερουσίας, ἀρχιστράτηγε τῶν Πελοποννησιακῶν ὅπλων, ἡ μαθητιῶσα νεολαία τῆς Ἀρεοπόλεως μνήμων τῶν ἀγώνων σου ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ἐλευθερίας, μνήμων των θυσιῶν σου ὑπὲρ τῆς πατρίδος τῆς δεδουλωμένης, τῆς Ἑλλάδος, τῆς ὑπὲρ τῆς Ἐλευθερίας στρατευομένης, εὐλαβῶς προσέρχεται καταθέτουσα ἐπὶ τοῦ Ἡρώου σου στέφανον ἁπλοῦν ἀναφωνεῖ:

Εὐλογημένη ἐς ἀεὶ ἡ μνήμη σου Τουρκομάχε Ἐλευθερωτά".

 

Ὁ κόσμος συνωθούμενος ἀποκαλύπτεται, ζητωκραυγάζει, δακρύει, ἕτερος μαθητὴς ἀπαγγέλλει ἐπίκαιρον ποίημα, ψάλλεται ὁ ἐθνικὸς ὕμνος καὶ εὐθὺς ἀμέσως οἱ μαθηταὶ ἐνθουσιῶντες σχηματίζουσι κύκλον καὶ χορεύουν πέριξ τοῦ ἀνδριάντος ψάλλοντες ἄσματα ὑπενθυμίζοντα τὴν ὑπὲρ τοῦ ἔθνους αὐταπάρνησιν καὶ δράσιν τοῦ ἥρωος Πετρόμπεη. Τὸ τί ἔγινεν τὴν στιγμὴν ἐκείνην δὲν περιγράφεται· ὅλον τὸ πλῆθος βαθύτατα συγκινεῖται, ζητωκραυγαὶ οὐρανομήκεις καὶ πυροβολισμοὶ πυκνοὶ δονοῦσι τὸν ἀέρα. Εὐχαὶ καὶ εὐλογίαι ἀκούονται πανταχόθεν, ὑπὲρ τοῦ ἥρωος καὶ πάντες ἐνθουσιασμένοι σπεύδουσι νὰ συγχαρῶσι τοὺς σχόντας τὴν πρωτοβουλία τῆς τοιαύτης ἑορτῆς».

 

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης,σχέδιο τοῦ Benjamin Mary
 ἀπὸ τὴν ἐν Ἀθήναις Ἐθνοσυνέλευση τοῦ 1843-44
Ἡ Ἱστορία ἔχει πρόσωπο. Μορφὲς τοῦ 1821  
ἀπὸ τὸν βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary, 
Ἐθνικὸ Ἱστορικὸ Μουσεῖο, Ἀθήνα 2020, σ. 301,
ὅπου καὶ σύντομο βιογραφικὸ τοῦ Π. Μαυρομιχάλη.
 
 

Ὁ Πετρόμπεης ‒ἔστω καὶ μὲ τὴν μορφὴ τῆς μαρμαρίνης προτομῆς‒, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ  Φραγκογιαννοῦ, τὴν ἡρωΐδα τοῦ Παπαδιαμάντη στὸ διήγημά του «Ἡ Φόνισσα», ‒ὅπου ἐκείνη δὲν πρόφτασε νὰ βρεῖ καταφύγιο στὸν Ἅγιο Σώστη τῆς Σκιάθου‒. φαίνεται πὼς βρῆκε ἕνα εἶδος λύτρωσης στὸν Ἅγιο Σώζοντα τοῦ Λιμενίου. Ἡ ἐλεητικὴ θεία Δικαιοσύνη τοῦ ἔχει ἀποδώσει τὸ μερίδιο εὐθύνης του γιὰ τὴ δολοφονία τοῦ Καποδίστρια καὶ ἡ ἀνηλεὴς ἱστορικὴ δικαιοσύνη τὴν ὅποια ἔστω καὶ ἔμμεση εὐθύνη του. Ὁ ἴδιος πάντως, τὸ 1840, ὀκτὼ χρόνια πρὶν τὸν θάνατό του, παραδέχτηκε ‒παρὰ τὸ γεγονὸς πὼς θεωροῦσε ὅτι ὁ Κυβερνήτης τὸν ἀδίκησε‒ ὅτι:

«Τὸ αἷμα του μὲ παιδεύει μέχρι σήμερα».              

Ἀκόμη, σὲ στιγμὲς βαθειᾶς ἐπίγνωσης γιὰ τὴν ἀνθρώπινη μοίρα καὶ κατὰ τὸ κοινωνικὸ πλαίσιο τῆς ἐποχῆς, ὁμολογεῖ ποιοὶ ὁδήγησαν ἢ παρέσυραν τοὺς Μαυρομιχαλαίους στὴ μυαρὰ πράξη τῆς δολοφονίας:

«Ἀνάθεμα στοὺς Ἄγγλους καὶ τοὺς Γάλλους, ποὺ ἦταν ἡ αἰτία . Καὶ ἐγὼ ἔχασα τοὺς δικούς μου καὶ τὸ ἔθνος ἔχασε ἕναν ἄνθρωπο ποὺ δὲν θὰ τὸν ματαβρεῖ».

Ἡ ὑπογραφὴ τοῦ Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ἀπὸ τὴν ἐν Ἀθήναις Ἐθνικὴ Συνέλευση τοῦ 1843.

Τὸ βέβαιον εἶναι πὼς τὸν βασάνιζε τὸ ἐρώτημα: ἂν γνώριζε –καθὼς ὁ ἴδιος δήλωνε πάντα, ἄγνοια τοῦ σχεδίου δολοφονίας τοῦ Κυβερνήτη‒ θὰ προσπαθοῦσε νὰ τὸ ἀποτρέψει καὶ νὰ σώσει τὴν ζωὴ τοῦ Καποδίστρια ἀλλὰ καὶ τὴν τιμὴ τῆς οἰκογένειας τῶν Μαυρομιχαλαίων ἢ θὰ ἐπικρατοῦσε ἡ ἐσωτερικὴ φωνὴ τῆς ἐκδικήσεως; Αὐτὰ ἄραγε τὰ ἐξαγορεύεται στὸν ἅγιο Σώζοντα, ὅπου φιλοξενεῖται ἡ προτομή του καὶ ὅπου φαίνεται ὅτι σώζεται ἡ τιμὴ καὶ ἡ ὑστεροφημία τοῦ Μπέη τῆς Μάνης ἀπὸ τοὺς συντοπίτες του ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐπισκέπτες τοῦ Λιμενίου;

Ἐνδεχομένως, δὲν θὰ ἐνέκρινε τὶς πράξεις τοῦ δολοφονικοῦ διδύμου ἀλλὰ αὐτὸ δὲν εἶναι ἀπαλλακτικὸ τῆς ὅποιας ἐνοχῆς του : τῆς διὰ παραλείψεως τῶν ἐνεργειῶν καὶ πρωτοβουλιῶν πού, ἴσως, θὰ ἀκύρωναν τὸ τραγικὸ συμβάν.

Ἀλλά, τὸ αἷμα τοῦ κυβερνήτη Ἰωάννη Καποδίστρια, ἀκόμη καὶ σήμερα, δὲν παύει νὰ παιδεύει τὸν ἄρχοντα τῆς Μάνης, καὶ θὰ στοιχειώνει, θὰ θολώνει τὸ μέγεθος τῆς προσφορᾶς του στὰ χρόνια τοῦ Ἀγώνα καὶ τὴν ἀποτίμηση τῆς προσωπικότητας αὐτῆς τῆς αἰνιγματικῆς μορφῆς: τοῦ μεγαλόφρονα ἄνδρα, τοῦ γενναιόφρονα ἡγεμόνα, τοῦ μπέη τῆς ἀνυπότακτης Μάνης.

Εἰκάζουμε, ὅτι καὶ ὁ ἴδιος θὰ συμφωνοῦσε νὰ χαραχθοῦν, στὴ βάση τῆς προτομῆς του,  ἀπὸ τὸν Ὕμνον εἰς τὴν Ἐλευθερίαν τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ, οἱ στίχοι: 

«Ἀπὸ στόμα ὁποὺ φθονάει / Παλληκάρια, ἂς μὴν ’πωθῆ / Πῶς τὸ χέρι σας κτυπάει / Τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή».

Κωνσταντῖνος Σπ. Τσιώλης

Σημ.: Πρώτη ἔντυπη δημοσίευση στὴν ἐφημερίδα ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (τῶν Γρεβενῶν), φ. 1061, 22.3.2024,  σ. 13-14.